Би өртэй хүн. Гэхдээ өөрөөсөө шалтгаалахгүйгээр өртэй болчихсон. Засаг төрөө сайн барьж байгаа төрийн түшээдийнхээ буянаар өртэй болчихсон. Монгол Улсын харьяатай бүх хүн өртэй. Монгол улс дэлхийд нэг хүнд ногдох өрийн хэмжээгээр тэргүүлэгчдийн эгнээнд буюу эхний есдүгээр байрт жагсаад жил гаруй болох гэж байна. Бахархаад байх тоо биш. Өргүй бол баян. Өртэй хүн өөдөлдөггүй гэдэг үг байдаг. Ингэж өрийн хэмжээгээрээ дээгүүр жагсаж байгаадаа ичиж байна.
Манай улс 2012 оны сүүлчээр олон улсын зах зээлд 1.5 тэрбум ам.долларын Чингис бондыг босгосон. Мөн Самурай бонд, хөгжлийн банкны 600 сая ам.долларын 290 сая ам.долларын зээлтэй. Үүн дээр нэмээд БНХАУ-аас дахин нэг тэрбум ам.долларын зээл авна гэдгээ Ч.Сайханбилэг сайд хэлсэн. Өнөөдөр Монгол Улсын иргэн бүр дөрвөн сая төгрөгийн өртэй. 2016 он гэхэд зургаан сая төгрөгийн өртэй болно гээд жил ирэх тусам өрийн хэмжээ нэмэгдсээр байна. Экс Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг бидний хойч үе энэ өрийг төлчихнө хэмээн хээв нэг хэлж байсан. Одоогийн Ерөнхий сайд ч ингэж бодож байгаа нь ойлгомжтой. Монгол Улс эдийн засгийн хүнд байдалд байгаа нь үнэн. Гэхдээ эхний өрөө төлж чадах нь тодорхойгүй байхад нэмээд зээл аваад байх нь тийм ч сайн зүйл биш.
Бидний мэдэж байгаа өр л “Чингис”, “Самурай” бонд болохоос биш өөр өр төлбөр ч нэлээд байдаг бололтой. Тухайлбал, нэгэн эдийн засагчийн хэлснээр Монгол Улсын Засгийн газар 2012 он хүртэлх сүүлийн 22 жилд 2.8 тэрбум ам.долларын гадны зээл авснаас 2012 оны эцэст 1.9 тэрбум ам.долларын өртэй үлдсэн байна. Харин Монголбанкны мэдэгдэж байгаагаар энэ оны эхний 10 сарын байдлаар манай улсын дотоодын нийт хадгаламж 6.9 их наяд төгрөг, зээл 12.7 их наяд төгрөг, харин Монгол Улсын нийт гадаад өр 19.82 тэрбум ам.доллар байна. Үүний 4.9 тэрбум нь Засгийн газрынх, 1.04 тэрбум нь Монголбанкных, үлдэгдэл 14.3 тэрбум нь дотоодын хувийн хэвшлийн өр зээл байна.
2014 оны төсөвт зээлийн үйлчилгээнд нийт 462.5 тэрбум төгрөг буюу энэ оны төсвийн урсгал зарлагын 8.5 хувийг зарцуулахаар төлөвлөсөн байна. 2011 онд нэгдсэн төсвийн зээлийн үйлчилгээний төлбөрт 37.3 тэрбум төгрөг буюу тухайн оны төсвийн урсгал орлогын нэг хувийг төлж байсан нь 2013 онд 4.5 хувь, энэ онд төсөвт суулгасан байдлаас харахад 6.7 хувь болж өссөн байна. Харин 2015 оны нэгдсэн төсөвт Сангийн сайдын багцад нийт 1.045 их наяд төгрөгийг зээлийн үйлчилгээний төлбөрт тусгасан байгаа нь нэгдсэн төсвийн урсгал орлого 5.9 их наяд төгрөгийг 17.7 хувийг төлөхөөр төсөвлөжээ. Өөрөөр хэлбэл манай улс өрийн дарамтад орсныг эдгээр тооноос харж болно.
Эдгээр дээр Чингис бондын 1.5 тэрбум ам.доллар, хөгжлийн банкны 600 сая ам.доллар, Самурай бондын зээл болоод жижиг зээлийг оруулаад өнөөдрийн байдлаар Засгийн газрын нийт гадаад өр 4.49 тэрбум ам.доллар болж, нэрлэсэн үнээр 8.42 гаруй их наяд төгрөг, Монголбанкны 1.04 тэрбум ам.долларыг нэгтгэн тооцвол 10.4 их наяд төгрөг болж байна. Үүн дээр Засгийн газрын дотоод өр 2.85 төгрөгийг нэмж тооцвол Засгийн газрын 13.25 их наяд төгрөг буюу хүлээгдэж буй дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 21.7 их наяд төгрөгтэй харьцуулахад 61 хувийг даваад байгаа гэсэн тоо баримт байдаг.
Үнэндээ манай улс энэ их өрөө төлж чадахгүй, дарамтад байгаа хэрнээ нэмж зээл тавиад байх юм бол хэцүүхэн байдалд орохоор байна. Хамгийн наад захын жишээ гэхэд Тажикистан улс шиг болчих вий дээ. Тажикистан улс БНХАУ-д өрөө төлж чадахгүй болсны улмаас газар нутгаасаа БНХАУ-ын мэдэлд шилжүүлсэн. Ингээд Хятадын цэргүүд өрөндөө авсан уг нутагт нэвтрэн орж уугуул иргэдийг нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагааг эхлүүлээд байгаа юм.
Иймэрхүү байдалд орчих бий гэсэн айдас олон хүнд төрж байна. Өвөг дээдсийнхээ өвлүүлэн өгсөн газар шороог бүрэн бүтнээр нь үеийн үедээ хадгалж явах юмсан.
Миний нутгийн газар шорооноос бурхан гуйсан ч бүү өг гэсэн өвөг дээдсийн минь сайхан үг байдаг биз дээ. Үнэхээр юунд ч гэсэн сайхан нутаг орноосоо өгмөөргүй байна.
Манай улс 2012 оны сүүлчээр олон улсын зах зээлд 1.5 тэрбум ам.долларын Чингис бондыг босгосон. Мөн Самурай бонд, хөгжлийн банкны 600 сая ам.долларын 290 сая ам.долларын зээлтэй. Үүн дээр нэмээд БНХАУ-аас дахин нэг тэрбум ам.долларын зээл авна гэдгээ Ч.Сайханбилэг сайд хэлсэн. Өнөөдөр Монгол Улсын иргэн бүр дөрвөн сая төгрөгийн өртэй. 2016 он гэхэд зургаан сая төгрөгийн өртэй болно гээд жил ирэх тусам өрийн хэмжээ нэмэгдсээр байна. Экс Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг бидний хойч үе энэ өрийг төлчихнө хэмээн хээв нэг хэлж байсан. Одоогийн Ерөнхий сайд ч ингэж бодож байгаа нь ойлгомжтой. Монгол Улс эдийн засгийн хүнд байдалд байгаа нь үнэн. Гэхдээ эхний өрөө төлж чадах нь тодорхойгүй байхад нэмээд зээл аваад байх нь тийм ч сайн зүйл биш.
Бидний мэдэж байгаа өр л “Чингис”, “Самурай” бонд болохоос биш өөр өр төлбөр ч нэлээд байдаг бололтой. Тухайлбал, нэгэн эдийн засагчийн хэлснээр Монгол Улсын Засгийн газар 2012 он хүртэлх сүүлийн 22 жилд 2.8 тэрбум ам.долларын гадны зээл авснаас 2012 оны эцэст 1.9 тэрбум ам.долларын өртэй үлдсэн байна. Харин Монголбанкны мэдэгдэж байгаагаар энэ оны эхний 10 сарын байдлаар манай улсын дотоодын нийт хадгаламж 6.9 их наяд төгрөг, зээл 12.7 их наяд төгрөг, харин Монгол Улсын нийт гадаад өр 19.82 тэрбум ам.доллар байна. Үүний 4.9 тэрбум нь Засгийн газрынх, 1.04 тэрбум нь Монголбанкных, үлдэгдэл 14.3 тэрбум нь дотоодын хувийн хэвшлийн өр зээл байна.
2014 оны төсөвт зээлийн үйлчилгээнд нийт 462.5 тэрбум төгрөг буюу энэ оны төсвийн урсгал зарлагын 8.5 хувийг зарцуулахаар төлөвлөсөн байна. 2011 онд нэгдсэн төсвийн зээлийн үйлчилгээний төлбөрт 37.3 тэрбум төгрөг буюу тухайн оны төсвийн урсгал орлогын нэг хувийг төлж байсан нь 2013 онд 4.5 хувь, энэ онд төсөвт суулгасан байдлаас харахад 6.7 хувь болж өссөн байна. Харин 2015 оны нэгдсэн төсөвт Сангийн сайдын багцад нийт 1.045 их наяд төгрөгийг зээлийн үйлчилгээний төлбөрт тусгасан байгаа нь нэгдсэн төсвийн урсгал орлого 5.9 их наяд төгрөгийг 17.7 хувийг төлөхөөр төсөвлөжээ. Өөрөөр хэлбэл манай улс өрийн дарамтад орсныг эдгээр тооноос харж болно.
Эдгээр дээр Чингис бондын 1.5 тэрбум ам.доллар, хөгжлийн банкны 600 сая ам.доллар, Самурай бондын зээл болоод жижиг зээлийг оруулаад өнөөдрийн байдлаар Засгийн газрын нийт гадаад өр 4.49 тэрбум ам.доллар болж, нэрлэсэн үнээр 8.42 гаруй их наяд төгрөг, Монголбанкны 1.04 тэрбум ам.долларыг нэгтгэн тооцвол 10.4 их наяд төгрөг болж байна. Үүн дээр Засгийн газрын дотоод өр 2.85 төгрөгийг нэмж тооцвол Засгийн газрын 13.25 их наяд төгрөг буюу хүлээгдэж буй дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 21.7 их наяд төгрөгтэй харьцуулахад 61 хувийг даваад байгаа гэсэн тоо баримт байдаг.
Үнэндээ манай улс энэ их өрөө төлж чадахгүй, дарамтад байгаа хэрнээ нэмж зээл тавиад байх юм бол хэцүүхэн байдалд орохоор байна. Хамгийн наад захын жишээ гэхэд Тажикистан улс шиг болчих вий дээ. Тажикистан улс БНХАУ-д өрөө төлж чадахгүй болсны улмаас газар нутгаасаа БНХАУ-ын мэдэлд шилжүүлсэн. Ингээд Хятадын цэргүүд өрөндөө авсан уг нутагт нэвтрэн орж уугуул иргэдийг нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагааг эхлүүлээд байгаа юм.
Иймэрхүү байдалд орчих бий гэсэн айдас олон хүнд төрж байна. Өвөг дээдсийнхээ өвлүүлэн өгсөн газар шороог бүрэн бүтнээр нь үеийн үедээ хадгалж явах юмсан.
Миний нутгийн газар шорооноос бурхан гуйсан ч бүү өг гэсэн өвөг дээдсийн минь сайхан үг байдаг биз дээ. Үнэхээр юунд ч гэсэн сайхан нутаг орноосоо өгмөөргүй байна.
Г.Сүрэн
olloo.mn
olloo.mn