УИХ-ын гишүүн Т.Доржхандтай Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн асуудлаар ярилцлаа.

- УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэх, сонгуулийн тогтолцоог өөрчлөх асуудлыг Үндсэн хуульд оруулж батлахаар ярьж байна. Та Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг дэмжиж, ажлын хэсэгт нь багтаж байна. УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэгдүүлэхийн давуу болон сул тал нь юу вэ?

-Би УИХ-ын гишүүний хувьд тогтолцооны өөрчлөлт  болон УИХ-ын төлөөллийн чадавхийг нэмэгдүүлэх асуудлыг хоёр жил ярьж байна. УИХ-ын гишүүний тоог өсгөхгүй л юм бол өнөөдрийн энэ авлига, хулгай буурахгүй. Өөрөөр хэлбэл, Хөгжлийн банкаар зогсохгүй дахиад өөр банкны хулгай гарна. Нүүрсний хулгай зогсохгүй. Цаашлаад  зэсийн  гэхчлэн өөр хулгайнууд гарч ирнэ. Үүнд хяналт тавих боломж байхгүй юм байна.  Өнөөдөр авлига, хулгайтай байсан цагт  Монгол Улс хөгжих боломжгүй. Цалин, тэтгэврийнхээ асуудлыг шийдэх боломж байхгүй. Хөгжлийн асуудал ярих бүр ч боломж байхгүй юм. Гэтэл 76 хулгайч байна. Тоог нь цөөлөх хэрэгтэй гэхчлэн зориудаар иргэдийг  турхирч байгаа байдал өмнө нь ч байсан. Одоо ч байна. Сүүлийн 30 жилд судлаач мэргэжилтнүүд, туршлагатай парламентчид энэ өөрчлөлтийг хийе гэсэн ч чадаагүй. Одоо үр дүнг нь  бүгд амсаж харж байна. Хулгайг ил болгож болно. Хулгайчдад хариуцлага тооцож болно. Гэхдээ энэ хулгай үүсээд байдаг тогтолцоогоо өөрчлөхгүй бол өнөөдрийн энэ нөхцөл байдал 10 жилийн дараа ч 20 жилийн дараа ч 30 жилийн дараа ч хэвээрээ байна. Иймээс   тогтолцоогоор нь өөрчилье. Парламентын гишүүдийн тоог нэмэгдүүлэх байдлаар нэг гишүүний эрх мэдлийг буулгах хэрэгтэй. Нийгмийн бүх талын төлөөллийг оруулж ирж байж парламент өөрөө ардчиллаа хамгаална. Авлига, хээл хахуулийг хязгаарлана. Хөгжил ярьдаг болно. Үр дүнд нь Монгол хожно.

-Засгийн газрын оруулж ирсэн төсөлд тусгагдсан сонгуулийн холимог тогтолцоог манай улс өмнө нь туршиж байсан. Энэ удаагийн өөрчлөлтөөр ямар дэвшил гарна гэж бодож байна?

-Орж ирсэн төслөөр 50 хувь нь пропорциональ тогтолцоо буюу улс нэг тойрог байя гэж байгаа юм. 76 жижиг тойргийг санхүүжүүлсээр байгаад монголчууд өнөөдөр 33 их наядын өрөнд орчихлоо шүү дээ.  Тиймээс Монгол Улс нэг тойрог болоод УИХ-ын гишүүн нь зөвхөн тойрогтоо хөрөнгө оруулалт татаж, байшин барьдаг, тууз хайчилдаг, алга ташуулдаг байдлыг халъя.  Улс орныхоо хөгжлийн асуудал, тухайлбал цахилгаан станц, төмөр зам, хил гааль, боомт, дэд бүтэц зэрэг тэргүүлэх салбарууддаа хөрөнгө оруулъя. Иймийн тулд пропорциональ элемент хэрэгтэй.  Ядаж парламент дээр 50 хувь нь бодлого ярьдаг байж,тэнцвэрээ хангана. Үр дүнд нь бид төсвөө алдагдалгүй батлах боломжтой болно. Алдагдалгүй төсөв баталдаг болчихвол  өндөр хүүтэй өр зээл  авах шаардлагагүй болно. Монгол Улсын зээлжих зэрэглэл өснө. Ингэснээр Хөгжлийн банкнаас, ЖДҮХС, төрийн аль эх үүсвэрээс хямд эх үүсвэртэй зээл авах шаардлага хувийн секторт байхгүй болно. Эсрэгээрээ хувийн сектор олон улсаас болоод дотоодоосоо хямдхан эх үүсвэр татах боломжтой болох юм. Ингэж байж хувийн сектор тэлж, үр дүнд нь зах зээлийн нийгэм ажилладаг. Ингэж  иргэд нь орлоготой, тодорхой түвшний мэдлэгтэй болох юм бол ардчилал өөрөө бэхждэг.  Энэ бол дэлхийн түүх юм. Иймээс эдийн засаг, тогтолцооны асуудал чухал. Энэ 152 гишүүнтэй болно гэдэг нь маш чухал. Энэ бүхэн судлаачдын байр суурь. Одоо бид судалгаа, бодлого, судлаачдынхаа дүгнэлт дээр үндэслэж, шийдвэр гаргах цаг нь болсон.

-УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэгдүүлснээр зардал нэмэгдэнэ.Эдийн засгийн ачааллыг даахгүй гэдэг шүүмжлэлд ямар хариулт өгөх вэ?

-Надад цалин авдаг жолооч, тусгай хангамж байхгүй.  Жижигхэн өрөөнд ажилладаг. УИХ-ын гишүүн нэг зөвлөх, хоёр бие төлөөлөгч, нэг туслахтай тавуулаа ажилладаг. Сарын зардал 10 сая төгрөг. Үүнийг 76 гишүүнээр үржүүлээд нэг жилээр нь тооцвол 10 тэрбум төгрөг. Гишүүдийн тоог 152 болговол  зардал  20 тэрбум болно. 10 тэрбум төгрөгийн илүү зардал гарах гээд байна. Энэ бол мөнгө их мөнгө. Гэхдээ уучлаарай. УИХ нь хангалттай хяналтаа тавьж чадаагүйгээс болоод 20 тэрбум биш 200 тэрбум биш хоёр их наяд төгрөгийн хулгай Хөгжлийн банкинд гарсан шүү дээ. Иргэдээ төлөөлөөд парламент нь хяналт тавих ёстой. Тэр үүрэг хаана байна. Хийгдээгүй байгаа биз дээ. Яагаад гэвэл гишүүдийн тоо цөөхөн байна. Дараагийн том хулгайг бүгд мэдэж байгаа. Нүүрсний хулгай хоёр их наяд биш. 40 их наядынхаа орлогыг хилийн цаана алдчихсан шүү дээ. Үр дүнд нь ам.долларын нөөц байхгүй. Ханш, инфляцаа алдчихсан. Эдийн засаг  нь маш том дарамттай. Гэтэл 10 тэрбум төгрөг хэмнэх тухай ярьж байхад зөвхөн нэг төрийн өмчийн компани буюу Хөгжлийн банкинд  хоёр их наяд, төрийн өмчийн компани буюу Засгийн газрын доор ажилладаг “Эрдэнэставантолгой” гэдэг компанид 40 их наядын орлогоо алдчихаад байна шүү дээ. Үүнтэй харьцуулахад 10 тэрбум бага мөнгө. Жаахан мөнгө хэмнэх гэж байгаа гэсэн мөртөө нөгөө талдаа маш их хулгай, авлигыг хязгаарлаж чадахгүй хянаж чадахгүй өнгөрүүлээд байгаа нь энэ давжаа парламентын зовлон юм. Ийм асуудлууд байгаа учраас Монголчууд бие биедээ итгэх хэрэгтэй. Хэрэв өнөөдрийн системээрээ өөрчлөхгүй бол авлига, хулгай буурахгүй. Бодлого, хөгжлийн асуудал байхгүй. Таны бодит цалин, таны авдаг тэтгэвэр хэвээрээ л байна. Уурласан, бухимдсан, ирээдүйдээ итгэлгүй ийм нийгэм хэвээрээ л байх болно. Тиймээс мэргэжилтнүүд,залуучууд, ирээдүйдээ итгээд өөрчлөлтийг зоригтой хийх цаг нь болсон.

-УИХ-ын гишүүд тойрогтоо ажиллаж байна. Иргэд Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн талаар ямар байр суурьтай байна вэ?

-Өнөөдрийг хүртэл УИХ-ын гишүүний хувьд  хоёр жил гаруй хугацаанд Монгол Улсынхаа 21 аймаг, 9 дүүрэг, 200 хороо, 170 гаруй сумдын иргэдтэй очиж уулзсан. УИХ-ын гишүүдээс магадгүй би ганцаараа тэгж уулзсан байх. Иргэдтэй уулзахад тогтолцооны өөрчлөлтийг дэмжиж байна. Харин парламентын гишүүдийг 152 болгоно гэдэгт эргэлзэж байгаа хүмүүс байна.  Гэхдээ яагаад авлига хулгай бий болоод байгаа юм. Яагаад таны амьдрал дээшлэхгүй байгаа юм. Ямар ч сайхан бодлого яагаад хэрэгжихгүй байгаа юм бэ гэдгийг нь иргэдэд маш энгийн байдлаар тодорхой тайлбарлахаар бүгд ойлгож байна. Бүгд дэмжиж байна. УИХ-ын гишүүдэд хандаж, хэрэв та УИХ-ын мандат аваад иргэдээ төлөөлж байгаа юм бол энэ том эрх ашиг дээрээ нэгдэж иргэддээ зөв мэдээллээ өгөөч. Хувийн эрх ашиг, намын эрх ашгаа хойш тавиад улсынхаа эрх ашгийг нэгдүгээрт тавихыг  уриалж байна.

“Зууны мэдээ” сонин
Т.Сайхан