УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын Засгийн газрын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцлээ.
Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль, тогтоомжуудыг нийцүүлэх ажлын хүрээнд боловсруулсан уг хуулийн төсөл нь нийтдээ 38 зүйлтэй бөгөөд Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлттэй уялдуулан хуулийн 4 зүйл, хэсэг, заалтыг өөрчлөн найруулж, 2 хэсэг, 1 заалтыг шинээр нэмж, 5 зүйлд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, 4 хэсгийг хүчингүй болгохоор төсөлд тусгасныг хууль санаачлагч дурдав. Тухайлбал, сонгуулийн дүнгээр аль ч нам, эвсэл Улсын Их Хуралд олонхын суудал аваагүй тохиолдолд улс төрийн нам, эвсэл заавал олонхыг бүрдүүлж Ерөнхий сайдад нэр дэвшүүлэх, Ерөнхий сайд Засгийн газрын бүтцийн тухай болон Засгийн газрын бүрэлдэхүүний тухай хуулийн төслийг Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөн Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх, зөвшилцөж чадаагүй тохиолдолд өөрөө өргөн мэдүүлэх, Ерөнхий сайд болон Засгийн газрын гишүүдийн дөрвөөс илүүгүй нь Улсын Их Хурлын гишүүн байж болох, Засгийн газрын гишүүн Улсын Их Хуралд тангараг өргөх бөгөөд тангараг өргөх журмыг Улсын Их Хурал тогтоох зэрэг зарчмын шинжтэй зохицуулалтыг тусгажээ.
Мөн Ерөнхий сайд Улсын Их Хурал, Ерөнхийлөгчид танилцуулсны үндсэн дээр Засгийн газрын гишүүнийг томилох, чөлөөлөх, огцруулах зохицуулалт, түүнчлэн Ерөнхий сайдыг огцруулах, Ерөнхий сайд огцорвол Засгийн газар бүрэлдэхүүнээрээ огцрох талаарх зохицуулалтыг тусгаж өгчээ. Үүний зэрэгцээ Ерөнхий сайд улсын төсвийн болон бодлогын тодорхой асуудлаар өөрт нь итгэл хүлээлгэх тогтоолын төслийг Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэхээр, Улсын Их Хурал тогтоолыг баталсан бол Ерөнхий сайдад итгэл үзүүлж, тухайн асуудлыг дэмжсэнд тооцохоор, тогтоолыг батлаагүй бол Ерөнхий сайдыг огцорсонд тооцох зохицуулалтыг хуульд нэмэхээр тусгасан. Мөн “Засгийн газар” гэсэн нэршил, Засгийн газрын бэлгэдлийг иргэн, хуулийн этгээд хэрэглэхийг хориглох заалтыг нэмсэн талаар төсөл санаачлагч дурдав.
Хуулийн төсөл батлагдсанаар төсөвт ямар нэг нэмэлт зардал шаардагдахгүй бөгөөд Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт бодитоор хэрэгжиж, Засгийн газар тогтвортой ажиллах, гүйцэтгэх засаглалын эрх хэмжээ, үйл ажиллагааны чадавх дээшлэх ач холбогдолтой гэж үзэж буйгаа төсөл санаачлагч үзэж байгаа юм.
Хэлэлцэж байгаатай холбогдуулан гишүүд асуулт асууж хариулт авлаа.
УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөр: Засгийн газрын тухай хууль батлагдаад 29 жил болж байна. Энэ хугацаанд 69 удаа нэмэлт өөрчлөлт оруулсан байна. 30 жилийн хугацаанд байгуулагдсан Засгийн газрын дундаж наслалт 1,7 жил. Үүнд дүгнэлт хийж байгаа юу? Судалгаагаар ижил гараанаас гарсан орнуудтай харьцуулахад манай улсын хөгжил хол хоцорсон байна. Тухайлбал, Казахстан. Гадаад дотоод статистик мэдээг харахаар үнэхээр санаа зовмоор байна. Хүний хөгжлийн индекс, өрсөлдөх чадварын индекс, авилгалын асуудал, ядуурал, гадаад дотоод өр, хуримтлалгүй болсон. Засгийн газар чардайж л байна. Их ч зүйл санаачилж хийсэн. Засгийн газрын хуулиа их олон талаас нь судалж хийх ёстой. Засгийн газарт эрхийг нь өгөөд хариуцлага хүлээлгэх хэмжээнд боловсруулагдсан уу?
УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогт: Б.Баттөмөр гишүүн их зөв асуудал хөндөж байна. Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах нэг шалтгаан бол Гүйцэтгэх засаглалынхаа эрх мэдлийг нэмэгдүүлж, үүргээ биелүүлдэг болох агуулгын хүрээнд батлагдсан. Өнгөрсөн 28 жилийн хугацаанд хоёрхон Засгийн газар УИХ-ын бүрэн эрхийн дөрвөн жилийн хугацаанд ажилласан байдаг. Бусдад нь 10 гаруй Засгийн газар огцорсон. Нэг Засгийн газрын дундаж нас 1,6 сар орчим. Энэ нь төрийн, бодлогын тогтворгүй байдлыг бий болгож байна. Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр УИХ-ын гишүүдийн хууль санаачлах хүрээ хязгаарыг багасгасан, төсөв санхүүд оролцдог хэт их эрх мэдлийг багасгасан, өөрөө сайдаар томилогддог, сайдаар томилогдож, томилгоонд оролцдог эрх мэдлийг багасгасан. Үүнтэй холбоотойгоор Гүйцэтгэх засаглал нэлээд эрх мэдэлтэй болж байгаа. Ерөнхий сайд засгийн газрын гишүүдээ томилдог, УИХ-ын өргөн мэдүүлсэн зарлага орлогыг нэмэгдүүлэхгүй байх гэх мэт заалтууд Үндсэн хуульд орсон. Энэ хүрээнд засгийн газрын тухай хуулийг оруулж ирсэн.
Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль, тогтоомжуудыг нийцүүлэх ажлын хүрээнд боловсруулсан уг хуулийн төсөл нь нийтдээ 38 зүйлтэй бөгөөд Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлттэй уялдуулан хуулийн 4 зүйл, хэсэг, заалтыг өөрчлөн найруулж, 2 хэсэг, 1 заалтыг шинээр нэмж, 5 зүйлд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, 4 хэсгийг хүчингүй болгохоор төсөлд тусгасныг хууль санаачлагч дурдав. Тухайлбал, сонгуулийн дүнгээр аль ч нам, эвсэл Улсын Их Хуралд олонхын суудал аваагүй тохиолдолд улс төрийн нам, эвсэл заавал олонхыг бүрдүүлж Ерөнхий сайдад нэр дэвшүүлэх, Ерөнхий сайд Засгийн газрын бүтцийн тухай болон Засгийн газрын бүрэлдэхүүний тухай хуулийн төслийг Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөн Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх, зөвшилцөж чадаагүй тохиолдолд өөрөө өргөн мэдүүлэх, Ерөнхий сайд болон Засгийн газрын гишүүдийн дөрвөөс илүүгүй нь Улсын Их Хурлын гишүүн байж болох, Засгийн газрын гишүүн Улсын Их Хуралд тангараг өргөх бөгөөд тангараг өргөх журмыг Улсын Их Хурал тогтоох зэрэг зарчмын шинжтэй зохицуулалтыг тусгажээ.
Мөн Ерөнхий сайд Улсын Их Хурал, Ерөнхийлөгчид танилцуулсны үндсэн дээр Засгийн газрын гишүүнийг томилох, чөлөөлөх, огцруулах зохицуулалт, түүнчлэн Ерөнхий сайдыг огцруулах, Ерөнхий сайд огцорвол Засгийн газар бүрэлдэхүүнээрээ огцрох талаарх зохицуулалтыг тусгаж өгчээ. Үүний зэрэгцээ Ерөнхий сайд улсын төсвийн болон бодлогын тодорхой асуудлаар өөрт нь итгэл хүлээлгэх тогтоолын төслийг Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэхээр, Улсын Их Хурал тогтоолыг баталсан бол Ерөнхий сайдад итгэл үзүүлж, тухайн асуудлыг дэмжсэнд тооцохоор, тогтоолыг батлаагүй бол Ерөнхий сайдыг огцорсонд тооцох зохицуулалтыг хуульд нэмэхээр тусгасан. Мөн “Засгийн газар” гэсэн нэршил, Засгийн газрын бэлгэдлийг иргэн, хуулийн этгээд хэрэглэхийг хориглох заалтыг нэмсэн талаар төсөл санаачлагч дурдав.
Хуулийн төсөл батлагдсанаар төсөвт ямар нэг нэмэлт зардал шаардагдахгүй бөгөөд Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт бодитоор хэрэгжиж, Засгийн газар тогтвортой ажиллах, гүйцэтгэх засаглалын эрх хэмжээ, үйл ажиллагааны чадавх дээшлэх ач холбогдолтой гэж үзэж буйгаа төсөл санаачлагч үзэж байгаа юм.
Хэлэлцэж байгаатай холбогдуулан гишүүд асуулт асууж хариулт авлаа.
УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөр: Засгийн газрын тухай хууль батлагдаад 29 жил болж байна. Энэ хугацаанд 69 удаа нэмэлт өөрчлөлт оруулсан байна. 30 жилийн хугацаанд байгуулагдсан Засгийн газрын дундаж наслалт 1,7 жил. Үүнд дүгнэлт хийж байгаа юу? Судалгаагаар ижил гараанаас гарсан орнуудтай харьцуулахад манай улсын хөгжил хол хоцорсон байна. Тухайлбал, Казахстан. Гадаад дотоод статистик мэдээг харахаар үнэхээр санаа зовмоор байна. Хүний хөгжлийн индекс, өрсөлдөх чадварын индекс, авилгалын асуудал, ядуурал, гадаад дотоод өр, хуримтлалгүй болсон. Засгийн газар чардайж л байна. Их ч зүйл санаачилж хийсэн. Засгийн газрын хуулиа их олон талаас нь судалж хийх ёстой. Засгийн газарт эрхийг нь өгөөд хариуцлага хүлээлгэх хэмжээнд боловсруулагдсан уу?
УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогт: Б.Баттөмөр гишүүн их зөв асуудал хөндөж байна. Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах нэг шалтгаан бол Гүйцэтгэх засаглалынхаа эрх мэдлийг нэмэгдүүлж, үүргээ биелүүлдэг болох агуулгын хүрээнд батлагдсан. Өнгөрсөн 28 жилийн хугацаанд хоёрхон Засгийн газар УИХ-ын бүрэн эрхийн дөрвөн жилийн хугацаанд ажилласан байдаг. Бусдад нь 10 гаруй Засгийн газар огцорсон. Нэг Засгийн газрын дундаж нас 1,6 сар орчим. Энэ нь төрийн, бодлогын тогтворгүй байдлыг бий болгож байна. Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр УИХ-ын гишүүдийн хууль санаачлах хүрээ хязгаарыг багасгасан, төсөв санхүүд оролцдог хэт их эрх мэдлийг багасгасан, өөрөө сайдаар томилогддог, сайдаар томилогдож, томилгоонд оролцдог эрх мэдлийг багасгасан. Үүнтэй холбоотойгоор Гүйцэтгэх засаглал нэлээд эрх мэдэлтэй болж байгаа. Ерөнхий сайд засгийн газрын гишүүдээ томилдог, УИХ-ын өргөн мэдүүлсэн зарлага орлогыг нэмэгдүүлэхгүй байх гэх мэт заалтууд Үндсэн хуульд орсон. Энэ хүрээнд засгийн газрын тухай хуулийг оруулж ирсэн.