-Концессын гэрээгээр гүйцэтгэх замын ажлын тендер зарлагдаагүйгээс бүтээн байгуулалтын ажил удааширч байна-
Монголд өнөөдөр хамгийн эрчтэй явагдаж байгаа бүтээн байгуулалтын ажил зам барилгын салбарт өрнөж байна гэвэл маргах хүн гарахгүй байх. Ерөнхий сайд ард түмэндээ хандаж хэлсэн үгэндээ бараг л “бидний хийсэн гол ажил” гэж онцлоод л. Хийсэн бүтээсэн ажил нүдэн дээр харагдаж байгаа учраас ингэх нь ч аргагүй юм.
“Зам дагаж хөгжил“ гэж үг бий. Тийм ч учраас “Зам барихаар боллоо”, “Зам барьж байна“, “Зам ашиглалтад орлоо” гэсэн мэдээлэл ард түмэнд “Бид хөгжиж байна” гэсэн ойлголтыг шууд төрүүлж чаддаг ид шидтэй байдаг гэвэл маргах хүн гарахгүй л болов уу. Шинэчлэлийн Засгийн газар ажлаа авснаас хойш нийтдээ 2300 км зам хүлээж авсны 1800 гаруйг нь өнгөрсөн жил хүлээж авсан байдаг. Тэгвэл энэ жил энэ үзүүлэлтээ давтаж чадахааргүй болсон гэдгийг салбарынхан ярьж байна. Тодруулбал, 2014 оныг 900 орчим км зам л хүлээж авсан амжилттайгаар үдэх болчихоод байгаа аж.
Төсөв санхүүгийн хүрэлцээгүй байдлаас болоод Засгийн газар энэ онд улсын төсвийн хөрөнгөөр хийж гүйцэтгэхээр төлөвлөсөн олон ажлаа царцаасны нэлээд нь зам барилгын ажил байсан аж. Улс мөнгөө гаргаад хийх боломжгүй ажлуудаа Концессын хуулийн дагуу Санхүүгийн боломжгүй гэдэг шалтгаанаар Засгийн газар энэ онд улсын төсвийн хөрөнгөөр хийж хэрэгжүүлэх байсан ажлуудаа царцаасан, зарим аймгийн төвүүдийг нийслэлтэй хатуу хучилттай замаар холбох төслүүдийг мөн дээрх шалтгаанаар концессын гэрээгээр гүйцэтгүүлэхээр болж, хуулийн дагуу Эдийн засгийн яаманд шилжүүлсэн байна.
Улс нэгэнт өөрөө мөнгөө гаргаад хийж чадахгүйгээс хойш ингэх нь зүйн хэрэг. Харамсалтай нь Эдийн засгийн хөгжлийн яам Концессын гэрээгээр гүйцэтгүүлэхээр хариуцаж авсан замуудынхаа тендерийг зарлахгүй, ажил удаашралтай явагдаж байгаагаас зам барилгын гүйцэтгэл ингэж огцом буурахад хүрээд байгаа аж.
УИХ концессын тухай хуулийг 2010 онд батлахдаа Төрийн өмчийн хорооны дэргэд байгуулагдсан тусгай нэгж хэрэгжүүлэхээр заасан ч 2012 оны сонгуулийн дараа энэхүү нэгжийг Эдийн засгийн хөгжлийн яаманд шилжүүлсэн байдаг. Хууль хэрэгжиж эхэлснээр бүтээн байгуулалтын тал дээр олон нааштай ажлууд хийгдсэн гэдгийг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ улс орны хувьд амин чухал, салбарын яамд нь хариуцан хийлгэвэл зохилтой олон чухал ажлууд энэ хэлтэс дээр одоо болтол “дарагдаж” байгааг үгүйсгэж боломгүй санагдана.
Тухайлбал, Тавдугаар цахилгаан станцын бүтээн байгуулалтыг нэрлэж болж байна. Гүйцэтгэгчээр нь Францын компанийг тодруулж, зургаан сарын хугацаатай гэрээ байгуулсан ч тодорхой ажил хийгдэлгүй одоо гэрээгээ шинэчилж байгуулахаас өөр аргагүй байдалд хүрсэн. Тавдугаар цахилгаан станцыг барих ажилд Эрчим хүчний яамны оролцоо нь барих газрыг нь олж, эрчим хүчний үнэ тарифыг тогтоож өгөхөөр хязгаарлагдаж байх жишээтэй. Зам барилгын салбарт гэхэд, 2014 онд 12 ажлыг Концессийн гэрээгээр гүйцэтгүүлэхээр Засгийн газрын шийдвэр гарсан. Эдгээр ажлуудын тал нь одоогийн байдлаар зарлагдаагүй байна
/Алтай-Дарви чиглэлийн 263 км, Тосонцэнгэлийн дөрвөн замын уулзвар-Нөмрөг-Сонгино чиглэлийн 167 км, Сонгино сум-Хяргас нуурын зүүн хаяа чиглэлийн 135 км зэрэг/.
ЭЗХЯ-ны ажил бусад салбарын ажилд нөлөөлж байгаа байдлыг хараад байхад, энд тэндэхийн салбаруудыг нийлүүлж “босгосон” яам гэдэг нь яах аргагүй мэдэгдээд байдаг юм.
Зам тээврийн салбарт хийгдэж байгаа ажлуудын ихэнхийг Зам тээврийн яам биш, Эдийн засгийн хөгжлийн яам хариуцаж байх жишээтэй. “Гудамж төсөл” гэхэд л Зам тээврийн яаманд ямар ч хүртээлгүй. Чингис бондын санхүүжилтээр хийгдэж байгаа гэдэг утгаараа ЭЗХЯ хариуцдаг байх юм. Гэтэл эдийн засагч гэсэн сэтэртэй болгон “Халдвал хар халзандаа” гэдэг шиг “Зам барилгын салбарт бондын хөрөнгөнөөс хэтэрхий ихийг зарцуулж байна” гэж шүүмжлэхийг яалтай.
“Зам” гэсэн үг орсон л бол хүн болгоны толгойд салбарын яам л буух нь ойлгомжтой шүү дээ. Ухаандаа, “Эрчим хүчний шинэ эх үүсвэртэй болох ажил удааширч байна, Тавдугаар цахилгаан станц баригдахгүй байна” гэж хэн нэгэн шүүмжлэгч хэллээ гэж бодоход Эрчим хүчний яам, М.Сономпил сайд ажлаа базаахгүй хийж байгаа юм шиг ойлгогдоно. Гэтэл энэ тал дээр Эрчим хүчний яам газар шийдэх, үнэ тогтоох хоёроос өөр ямар ч үүрэггүй байгаа гэдгийг дээр хэлсэн.
Зам тээврийн яамны хувьд, Хөгжлийн банкны санхүүжилтээр хариуцаж хийлгэсэн ажлууд нь эрчимтэй урагшилж байна. Элсэн тасархай-Хархорин чиглэлийн 77 км, Элсэн тасархай-Арвайхээр чиглэлийн 40 км, Мянгадын гүүрээс Сар хайрхныг хүртэлх 20 км, Ханх Мондын 23 км замын ажлууд санхүүжилт байхгүй ч ЗТЯ-тай гэрээ байгуулсан компаниуд ажлаа хийж байгаа аж. Хөгжлийн банкнаас санхүүжилтийг нь авъя гэхээр өнөөх л ЭЗХЯ хөрөнгийг нь шийдэж өгөхгүй байна гэсэн тайлбар тавьдаг аж. Санхүүгийн хүрэлцээгүй байдал бол том бэрхшээл мөн нь мөн. Гэвч Концессийн гэрээгээр гүйцэтгүүлэх ажлын тухайд, тендерийг нь хурдан түргэн батлаад өгвөл мөнгөтэй компаниуд гарч ирээд хийчихийг ч үгүйсгэхгүй шүү дээ.
Ер нь, Концессын гэрээгээр гүйцэтгүүлэх ажлыг салбарын яам нь хариуцаж хийлгэдэг байвал ажил арай л түргэн урагшлах боломжтой гэдгийг учир мэдэх хүмүүс хэлдэг юм билээ. “Чингис бонд”-ын хөрөнгөөр хэрэгжүүлж байгаа гэсэн шалтгаанаар салбар, салбарын ажилд гар дүрээд байх нь угаасаа зохимжгүй гэсэн санаа ч бас гарч л байдаг юм. Салбар бүр өөрийн гэсэн оцлогтой, мэргэжил мэдлэг шаарддаг гэдэг утгаараа. Сангийн яам “Мөнгийг нь манайх гаргадаг” гэдгээрээ түрий барьж, бусад яамны ажлыг хариуцаж хийдэггүй шүү дээ.
Монголд өнөөдөр хамгийн эрчтэй явагдаж байгаа бүтээн байгуулалтын ажил зам барилгын салбарт өрнөж байна гэвэл маргах хүн гарахгүй байх. Ерөнхий сайд ард түмэндээ хандаж хэлсэн үгэндээ бараг л “бидний хийсэн гол ажил” гэж онцлоод л. Хийсэн бүтээсэн ажил нүдэн дээр харагдаж байгаа учраас ингэх нь ч аргагүй юм.
“Зам дагаж хөгжил“ гэж үг бий. Тийм ч учраас “Зам барихаар боллоо”, “Зам барьж байна“, “Зам ашиглалтад орлоо” гэсэн мэдээлэл ард түмэнд “Бид хөгжиж байна” гэсэн ойлголтыг шууд төрүүлж чаддаг ид шидтэй байдаг гэвэл маргах хүн гарахгүй л болов уу. Шинэчлэлийн Засгийн газар ажлаа авснаас хойш нийтдээ 2300 км зам хүлээж авсны 1800 гаруйг нь өнгөрсөн жил хүлээж авсан байдаг. Тэгвэл энэ жил энэ үзүүлэлтээ давтаж чадахааргүй болсон гэдгийг салбарынхан ярьж байна. Тодруулбал, 2014 оныг 900 орчим км зам л хүлээж авсан амжилттайгаар үдэх болчихоод байгаа аж.
Төсөв санхүүгийн хүрэлцээгүй байдлаас болоод Засгийн газар энэ онд улсын төсвийн хөрөнгөөр хийж гүйцэтгэхээр төлөвлөсөн олон ажлаа царцаасны нэлээд нь зам барилгын ажил байсан аж. Улс мөнгөө гаргаад хийх боломжгүй ажлуудаа Концессын хуулийн дагуу Санхүүгийн боломжгүй гэдэг шалтгаанаар Засгийн газар энэ онд улсын төсвийн хөрөнгөөр хийж хэрэгжүүлэх байсан ажлуудаа царцаасан, зарим аймгийн төвүүдийг нийслэлтэй хатуу хучилттай замаар холбох төслүүдийг мөн дээрх шалтгаанаар концессын гэрээгээр гүйцэтгүүлэхээр болж, хуулийн дагуу Эдийн засгийн яаманд шилжүүлсэн байна.
Улс нэгэнт өөрөө мөнгөө гаргаад хийж чадахгүйгээс хойш ингэх нь зүйн хэрэг. Харамсалтай нь Эдийн засгийн хөгжлийн яам Концессын гэрээгээр гүйцэтгүүлэхээр хариуцаж авсан замуудынхаа тендерийг зарлахгүй, ажил удаашралтай явагдаж байгаагаас зам барилгын гүйцэтгэл ингэж огцом буурахад хүрээд байгаа аж.
УИХ концессын тухай хуулийг 2010 онд батлахдаа Төрийн өмчийн хорооны дэргэд байгуулагдсан тусгай нэгж хэрэгжүүлэхээр заасан ч 2012 оны сонгуулийн дараа энэхүү нэгжийг Эдийн засгийн хөгжлийн яаманд шилжүүлсэн байдаг. Хууль хэрэгжиж эхэлснээр бүтээн байгуулалтын тал дээр олон нааштай ажлууд хийгдсэн гэдгийг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ улс орны хувьд амин чухал, салбарын яамд нь хариуцан хийлгэвэл зохилтой олон чухал ажлууд энэ хэлтэс дээр одоо болтол “дарагдаж” байгааг үгүйсгэж боломгүй санагдана.
Тухайлбал, Тавдугаар цахилгаан станцын бүтээн байгуулалтыг нэрлэж болж байна. Гүйцэтгэгчээр нь Францын компанийг тодруулж, зургаан сарын хугацаатай гэрээ байгуулсан ч тодорхой ажил хийгдэлгүй одоо гэрээгээ шинэчилж байгуулахаас өөр аргагүй байдалд хүрсэн. Тавдугаар цахилгаан станцыг барих ажилд Эрчим хүчний яамны оролцоо нь барих газрыг нь олж, эрчим хүчний үнэ тарифыг тогтоож өгөхөөр хязгаарлагдаж байх жишээтэй. Зам барилгын салбарт гэхэд, 2014 онд 12 ажлыг Концессийн гэрээгээр гүйцэтгүүлэхээр Засгийн газрын шийдвэр гарсан. Эдгээр ажлуудын тал нь одоогийн байдлаар зарлагдаагүй байна
/Алтай-Дарви чиглэлийн 263 км, Тосонцэнгэлийн дөрвөн замын уулзвар-Нөмрөг-Сонгино чиглэлийн 167 км, Сонгино сум-Хяргас нуурын зүүн хаяа чиглэлийн 135 км зэрэг/.
ЭЗХЯ-ны ажил бусад салбарын ажилд нөлөөлж байгаа байдлыг хараад байхад, энд тэндэхийн салбаруудыг нийлүүлж “босгосон” яам гэдэг нь яах аргагүй мэдэгдээд байдаг юм.
Зам тээврийн салбарт хийгдэж байгаа ажлуудын ихэнхийг Зам тээврийн яам биш, Эдийн засгийн хөгжлийн яам хариуцаж байх жишээтэй. “Гудамж төсөл” гэхэд л Зам тээврийн яаманд ямар ч хүртээлгүй. Чингис бондын санхүүжилтээр хийгдэж байгаа гэдэг утгаараа ЭЗХЯ хариуцдаг байх юм. Гэтэл эдийн засагч гэсэн сэтэртэй болгон “Халдвал хар халзандаа” гэдэг шиг “Зам барилгын салбарт бондын хөрөнгөнөөс хэтэрхий ихийг зарцуулж байна” гэж шүүмжлэхийг яалтай.
“Зам” гэсэн үг орсон л бол хүн болгоны толгойд салбарын яам л буух нь ойлгомжтой шүү дээ. Ухаандаа, “Эрчим хүчний шинэ эх үүсвэртэй болох ажил удааширч байна, Тавдугаар цахилгаан станц баригдахгүй байна” гэж хэн нэгэн шүүмжлэгч хэллээ гэж бодоход Эрчим хүчний яам, М.Сономпил сайд ажлаа базаахгүй хийж байгаа юм шиг ойлгогдоно. Гэтэл энэ тал дээр Эрчим хүчний яам газар шийдэх, үнэ тогтоох хоёроос өөр ямар ч үүрэггүй байгаа гэдгийг дээр хэлсэн.
Зам тээврийн яамны хувьд, Хөгжлийн банкны санхүүжилтээр хариуцаж хийлгэсэн ажлууд нь эрчимтэй урагшилж байна. Элсэн тасархай-Хархорин чиглэлийн 77 км, Элсэн тасархай-Арвайхээр чиглэлийн 40 км, Мянгадын гүүрээс Сар хайрхныг хүртэлх 20 км, Ханх Мондын 23 км замын ажлууд санхүүжилт байхгүй ч ЗТЯ-тай гэрээ байгуулсан компаниуд ажлаа хийж байгаа аж. Хөгжлийн банкнаас санхүүжилтийг нь авъя гэхээр өнөөх л ЭЗХЯ хөрөнгийг нь шийдэж өгөхгүй байна гэсэн тайлбар тавьдаг аж. Санхүүгийн хүрэлцээгүй байдал бол том бэрхшээл мөн нь мөн. Гэвч Концессийн гэрээгээр гүйцэтгүүлэх ажлын тухайд, тендерийг нь хурдан түргэн батлаад өгвөл мөнгөтэй компаниуд гарч ирээд хийчихийг ч үгүйсгэхгүй шүү дээ.
Ер нь, Концессын гэрээгээр гүйцэтгүүлэх ажлыг салбарын яам нь хариуцаж хийлгэдэг байвал ажил арай л түргэн урагшлах боломжтой гэдгийг учир мэдэх хүмүүс хэлдэг юм билээ. “Чингис бонд”-ын хөрөнгөөр хэрэгжүүлж байгаа гэсэн шалтгаанаар салбар, салбарын ажилд гар дүрээд байх нь угаасаа зохимжгүй гэсэн санаа ч бас гарч л байдаг юм. Салбар бүр өөрийн гэсэн оцлогтой, мэргэжил мэдлэг шаарддаг гэдэг утгаараа. Сангийн яам “Мөнгийг нь манайх гаргадаг” гэдгээрээ түрий барьж, бусад яамны ажлыг хариуцаж хийдэггүй шүү дээ.
Монголын мэдээ
Б.Болор
Б.Болор