Сүүлийн өдрүүдэд ард иргэдийн дунд маргаан тариад байгаа нэг асуудал бол Дорнод аймгийн нутаг дахь эртний Киданы үеийн дурсгал, Хэрлэн барс хотын туурь болоод байна.
Төв Азийн бүс, тэр дундаа Монгол улс, Дорнод аймгийн Цагаан овоо суманд Киданы үеэс үлдсэн ховор дурсгал, Хэрлэн барс хотын туурь болох 22 метр цамхагийг сэргээн засварласан нь олон нийтийн хувьд нуухыг нь авах гээд нүдийг нь сохолсон хэрэг боллоо гэх шүүмжлэл хүлээж эхэлсэн.
Уг түүхийн дурсгалыг сэргээн засварлах ажлыг 2014 онд ССАЖЯ, БНХАУ-ын Соёлын өвийн удирдах газартай хамтын ажиллагааны хэлэлцээр байгуулан нэг сая юанийн буцалтгүй тусламжаар хийж эхэлжээ. Гэвч соёлын өвийг засварлана гэдэг хуучин төрхийг нь хэвээр хадгалан үлдээх нарийн ярвигтай ажил байтал хуучин суурин дээр шинэхэн цамхаг босгосон мэт болгож орхисон нь олон нийтийг гайхахад хүргэв.
Хэрлэн барсын туурийн нүднээ танил бол хэв маяг, эртний гэх шинж тэмдэг нь хэдийнэ үгүй болжээ. Тийм ч учраас орчин үеийн барилгуудаас дутахгүй шинэхэн харагдах цамхагийн сэргээн засварлах ажлыг толгой сэгсрэн шүүмжлэх хүн олон байгаа ч албаныхан болоод мэргэжилтнүүд арай өөр тайлбар хийж эхлээд байна.
Албаныхны тайлбарлаж буйгаар Хэрлэн барсын туурь анх барьж байгуулсан үедээ ийм дүр төрхтэй байжээ. Өөрөөр хэлбэл, энэхүү цамхагийг хөх тоосгоор барьсан учраас шинэ сэргэг дээрээ ийм л өнгө төрхтэй байсан гэж судлаачид дүгнэжээ. Харин олон зуун жилийн нар, салхи, бороо хур, байгалийн хүчин зүйлд автаж өнгө нь гундаж бор шаргал болон хувирсан бөгөөд нутгийн иргэд энэ туурийн хөх тоосго хүний биед сайн хэмээн бага багаар зөөж, эмчилгээнд хүртэл хэрэглэдэг байж. Тиймээс дахин хүний гарт өртөж элэгдэхээргүй болгож, шинэчлэх нь засварын бас нэг зорилго байсан аж.
Ямартай ч ард иргэд түүхийн дурсгалыг дураараа өөрчилсөн хэмээн шүүмжилж байгаа бол нөгөө талаас албаныхан эрт үедээ ийм байсан гэх тайлбарыг хийж сууна.
Төв Азийн бүс, тэр дундаа Монгол улс, Дорнод аймгийн Цагаан овоо суманд Киданы үеэс үлдсэн ховор дурсгал, Хэрлэн барс хотын туурь болох 22 метр цамхагийг сэргээн засварласан нь олон нийтийн хувьд нуухыг нь авах гээд нүдийг нь сохолсон хэрэг боллоо гэх шүүмжлэл хүлээж эхэлсэн.
Уг түүхийн дурсгалыг сэргээн засварлах ажлыг 2014 онд ССАЖЯ, БНХАУ-ын Соёлын өвийн удирдах газартай хамтын ажиллагааны хэлэлцээр байгуулан нэг сая юанийн буцалтгүй тусламжаар хийж эхэлжээ. Гэвч соёлын өвийг засварлана гэдэг хуучин төрхийг нь хэвээр хадгалан үлдээх нарийн ярвигтай ажил байтал хуучин суурин дээр шинэхэн цамхаг босгосон мэт болгож орхисон нь олон нийтийг гайхахад хүргэв.
Хэрлэн барсын туурийн нүднээ танил бол хэв маяг, эртний гэх шинж тэмдэг нь хэдийнэ үгүй болжээ. Тийм ч учраас орчин үеийн барилгуудаас дутахгүй шинэхэн харагдах цамхагийн сэргээн засварлах ажлыг толгой сэгсрэн шүүмжлэх хүн олон байгаа ч албаныхан болоод мэргэжилтнүүд арай өөр тайлбар хийж эхлээд байна.
Албаныхны тайлбарлаж буйгаар Хэрлэн барсын туурь анх барьж байгуулсан үедээ ийм дүр төрхтэй байжээ. Өөрөөр хэлбэл, энэхүү цамхагийг хөх тоосгоор барьсан учраас шинэ сэргэг дээрээ ийм л өнгө төрхтэй байсан гэж судлаачид дүгнэжээ. Харин олон зуун жилийн нар, салхи, бороо хур, байгалийн хүчин зүйлд автаж өнгө нь гундаж бор шаргал болон хувирсан бөгөөд нутгийн иргэд энэ туурийн хөх тоосго хүний биед сайн хэмээн бага багаар зөөж, эмчилгээнд хүртэл хэрэглэдэг байж. Тиймээс дахин хүний гарт өртөж элэгдэхээргүй болгож, шинэчлэх нь засварын бас нэг зорилго байсан аж.
Ямартай ч ард иргэд түүхийн дурсгалыг дураараа өөрчилсөн хэмээн шүүмжилж байгаа бол нөгөө талаас албаныхан эрт үедээ ийм байсан гэх тайлбарыг хийж сууна.
Б.Сансар
olloo.mn