Сүүлийн үед сайд дарга нарын шүдний өвчин болж буй газар нь Дорнод аймаг болчихлоо. Учир нь УИХ-аар чөлөөт бүс байгуулах 75дугаар тогтоолыг яаравчлан батлуулсан нь халхголчууд төдийгүй олон нийтийг бухимдахад хүргэсэн юм. Тодруулбал, уг тогтоолын дагуу Буйр нуураас Халхгол сумын төв хүртлэх 500 мянган га газарт Чөлөөт бүсийн тухай хууль үйлчилж, нутгийн иргэд зөвшөөрөл авч нэвтрэх, гадны иргэд 30 хоног визгүй зорчих, тэнд үйл ажиллагаа явуулж буй аж ахуй нэгжүүд гадаад ажилчдыг хүссэн хэмжээгээрээ оруулж, суурьшуулан амьдруулах хууль эрхзүйн орчин нээлттэй болсон гэсэн үг.
Иймээс уугуул нутгаа хамгаалах иргэдийн хөдөлгөөн улам бүр эрчимжиж, төр засаг шийдвэртэй арга хэмжээ авахгүй бол тэмцлийн хурц хэлбэрт шилжихэд бэлэн буйгаа илэрхийлсээр байна. Үүнийг нь хүлээж авдаг нэг ч эрх мэдэлтэн байхгүй байгаа нь харамсалтай. Тэгвэл долоон жийп машин хөлөглөсөн Р.Бурмаа сайд албаны хүмүүсийг дагуулан “Чөлөөт бүс” байгуулах ажлаа танилцуулахаар Халхгол сумын "Ялалт баг" дээр очиход нутгийн иргэд эсэргүүцлийн жагсаал зохион байгуулж, тэднийг хүлээн авах боломжгүй гэдгээ мэдэгдэж үүднээсээ буцаажээ. Ямартай ч уг эсэргүүцлийн хөдөлгөөн одоог хүртэл тус сумын төвд үргэлжилж, 75 дугаар тогтоолоо цуцлахгүй бол манай нутагт хөл тавих хэрэггүй гэх үгийг эрх мэдэлтнүүдэд дуулгасаар байна. Эх сурвалжийн хэлж буйгаар ХХАА-н сайд Р.Бурмаа тэргүүтэй ажлын хэсгийнхэнийг очиход тус сумын 400, 500 иргэн гинжин хэлхээ үүсгэн, эгнээ болж зогсоод эсэргүүцлээ илэрхийлж дотогш оруулахгүй хэмээжээ.
Иргэд “Чөлөөт бүсийг хүчингүй болго” хэмээн цаг гаруй хугацаанд хашгирч эсэргүүцлээ илэрхийлсэн талаар тэд мэдээлж байсан юм. Хамгийн гол нь Халхголын хөрс хэт эмзэг учраас чөлөөт бүсийн ашиглалтын явцад амархан элэгдэж, эргэн төлжихгүй болтлоо доройтох эрсдэлтэй гэдгийг мэргэжлийн хүмүүс хэлж буй юм. Тиймээс тус газарт Чөлөөт бүсийн онцгой дэглэм мөрдөгдсөнөөр нутгийн иргэдийн эрх ашиг зөрчигдөх, гаалийн татвар тэг хувь учраас Монгол Улсын эдийн засагт ашиггүй нөхцөл байдал үүснэ гэх зэрэг олон эрсдэл бий аж. Саяхан Халхгол сумын 1600 гаруй иргэд Чөлөөт бүсийг цуцлуулах тухай өргөдөлд гарын үсэг зурж, УИХ-ын Өргөдлийн байнгын хороонд хүргүүлсэн.
Түүнчлэн УИХ-ын 10-аад гишүүн хамтарч, Халхголыг Чөлөөт бүсийн хуулиас “сугалж гаргах” тухай тогтоолын төсөл санаачлаад байгаа. Уг төсөл дэмжигдвэл Халхгол чөлөөт бүсийн тухай 75 дугаар тогтоол хүчингүй болох юм. Яг үнэндээ манай улс худалдаа, эдийн засгийн дөрвөн чөлөөт бүстэй. Одоогоор Замын-Үүд, Алтанбулагийн чөлөөт бүсийн талаар ихээхэн яригддаг ч Чойр болон Цагааннуурын худалдаа, эдийн засгийн чөлөөт бүсийн талаар мэдээлэл хомс байдаг. Уг нь хоёр хөрштэйгээ чөлөөт худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагаа өрнүүлж улсын эдийн засгаа томруулах зорилготойгоор эдгээр бүсийг байгуулж байсан түүхтэй. Гэтэл энэ зорилго биелэгдээгүй, анхны төлөвлөж байсан мастер төлөвлөгөө зөвхөн хэдэн хуудас цаас төдий зүйл болон хувирсан юм.
Тэгэхээр өмнөх дөрвөн чөлөөт бүсээ айл шиг төвхнүүлж чадаагүй байж тав дахь чөлөөт бүсийг бий болгохоор зэхэж Халхгол сумыг бусдын хоол болгоод дуусгах нь лавтай. Өөрөөр хэлбэл, чөлөөт бүс байгуулах нэрийдлээр Алтанбулагт 23 тэрбум төгрөг, Замын-Үүдэд л гэхэд Хятадын хөнгөлөлттэй зээлээр 58 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн гэж ярьдаг боловч Замын-Үүд хөгждөггүй, харин хэдхэн алхамын цаана байгаа Хятадын Эрээн хот танигдахгүй болтлоо өөрчлөгдсөнийг хүн бүхэн мэднэ.
Түүнчлэн ОХУ-руу визгүй зорчдог болсноос хойш дуулиан, шуугиан тариад байсан Алтанбулагийн чөлөөт бүс бас л бараа сураггүй болсон.
Уг нь энэхүү чөлөөт бүсийг Ази-Европыг холбосон оновчтой байрлалтай хэмээн тухайн үеийн эрх мэдэлтнүүд тодорхойлж байсан ч өдгөө өөрчлөгдсөн зүйл ч үгүй арваад жилийг ардаа орхичихоод байна. Ямартай ч энэ мэтчилэн гарт баригдаж, нүдэнд үзэгдэх зүйл одоогоор алга байхад дахин “Халхгол” чөлөөт бүс байгуулах шийдвэр тогтоол нь амьдралд нийцэхгүй болоод байна Р.Бурмаа сайд аа.
Иймээс уугуул нутгаа хамгаалах иргэдийн хөдөлгөөн улам бүр эрчимжиж, төр засаг шийдвэртэй арга хэмжээ авахгүй бол тэмцлийн хурц хэлбэрт шилжихэд бэлэн буйгаа илэрхийлсээр байна. Үүнийг нь хүлээж авдаг нэг ч эрх мэдэлтэн байхгүй байгаа нь харамсалтай. Тэгвэл долоон жийп машин хөлөглөсөн Р.Бурмаа сайд албаны хүмүүсийг дагуулан “Чөлөөт бүс” байгуулах ажлаа танилцуулахаар Халхгол сумын "Ялалт баг" дээр очиход нутгийн иргэд эсэргүүцлийн жагсаал зохион байгуулж, тэднийг хүлээн авах боломжгүй гэдгээ мэдэгдэж үүднээсээ буцаажээ. Ямартай ч уг эсэргүүцлийн хөдөлгөөн одоог хүртэл тус сумын төвд үргэлжилж, 75 дугаар тогтоолоо цуцлахгүй бол манай нутагт хөл тавих хэрэггүй гэх үгийг эрх мэдэлтнүүдэд дуулгасаар байна. Эх сурвалжийн хэлж буйгаар ХХАА-н сайд Р.Бурмаа тэргүүтэй ажлын хэсгийнхэнийг очиход тус сумын 400, 500 иргэн гинжин хэлхээ үүсгэн, эгнээ болж зогсоод эсэргүүцлээ илэрхийлж дотогш оруулахгүй хэмээжээ.
Иргэд “Чөлөөт бүсийг хүчингүй болго” хэмээн цаг гаруй хугацаанд хашгирч эсэргүүцлээ илэрхийлсэн талаар тэд мэдээлж байсан юм. Хамгийн гол нь Халхголын хөрс хэт эмзэг учраас чөлөөт бүсийн ашиглалтын явцад амархан элэгдэж, эргэн төлжихгүй болтлоо доройтох эрсдэлтэй гэдгийг мэргэжлийн хүмүүс хэлж буй юм. Тиймээс тус газарт Чөлөөт бүсийн онцгой дэглэм мөрдөгдсөнөөр нутгийн иргэдийн эрх ашиг зөрчигдөх, гаалийн татвар тэг хувь учраас Монгол Улсын эдийн засагт ашиггүй нөхцөл байдал үүснэ гэх зэрэг олон эрсдэл бий аж. Саяхан Халхгол сумын 1600 гаруй иргэд Чөлөөт бүсийг цуцлуулах тухай өргөдөлд гарын үсэг зурж, УИХ-ын Өргөдлийн байнгын хороонд хүргүүлсэн.
Түүнчлэн УИХ-ын 10-аад гишүүн хамтарч, Халхголыг Чөлөөт бүсийн хуулиас “сугалж гаргах” тухай тогтоолын төсөл санаачлаад байгаа. Уг төсөл дэмжигдвэл Халхгол чөлөөт бүсийн тухай 75 дугаар тогтоол хүчингүй болох юм. Яг үнэндээ манай улс худалдаа, эдийн засгийн дөрвөн чөлөөт бүстэй. Одоогоор Замын-Үүд, Алтанбулагийн чөлөөт бүсийн талаар ихээхэн яригддаг ч Чойр болон Цагааннуурын худалдаа, эдийн засгийн чөлөөт бүсийн талаар мэдээлэл хомс байдаг. Уг нь хоёр хөрштэйгээ чөлөөт худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагаа өрнүүлж улсын эдийн засгаа томруулах зорилготойгоор эдгээр бүсийг байгуулж байсан түүхтэй. Гэтэл энэ зорилго биелэгдээгүй, анхны төлөвлөж байсан мастер төлөвлөгөө зөвхөн хэдэн хуудас цаас төдий зүйл болон хувирсан юм.
Тэгэхээр өмнөх дөрвөн чөлөөт бүсээ айл шиг төвхнүүлж чадаагүй байж тав дахь чөлөөт бүсийг бий болгохоор зэхэж Халхгол сумыг бусдын хоол болгоод дуусгах нь лавтай. Өөрөөр хэлбэл, чөлөөт бүс байгуулах нэрийдлээр Алтанбулагт 23 тэрбум төгрөг, Замын-Үүдэд л гэхэд Хятадын хөнгөлөлттэй зээлээр 58 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн гэж ярьдаг боловч Замын-Үүд хөгждөггүй, харин хэдхэн алхамын цаана байгаа Хятадын Эрээн хот танигдахгүй болтлоо өөрчлөгдсөнийг хүн бүхэн мэднэ.
Түүнчлэн ОХУ-руу визгүй зорчдог болсноос хойш дуулиан, шуугиан тариад байсан Алтанбулагийн чөлөөт бүс бас л бараа сураггүй болсон.
Уг нь энэхүү чөлөөт бүсийг Ази-Европыг холбосон оновчтой байрлалтай хэмээн тухайн үеийн эрх мэдэлтнүүд тодорхойлж байсан ч өдгөө өөрчлөгдсөн зүйл ч үгүй арваад жилийг ардаа орхичихоод байна. Ямартай ч энэ мэтчилэн гарт баригдаж, нүдэнд үзэгдэх зүйл одоогоор алга байхад дахин “Халхгол” чөлөөт бүс байгуулах шийдвэр тогтоол нь амьдралд нийцэхгүй болоод байна Р.Бурмаа сайд аа.
Өглөөний сонин
Р.Саруул
Р.Саруул