Эдгээр өдрүүдэд Увс аймгийн түүхт 90 жилийн ой тохиож байна. Увсчууд түүхт ойгоо ёслол төгөлдөр тэмдэглэж байгаа. Ойг угтсан олон арга хэмжээнүүд зохион байгууллаа. Харин баяр наадам албан ёсоор өчигдөр нээлтээ хийсэн. Увсчууд 90 жилийн түүхт ойгоо “Монгол бөхийн их баяр” нэртэйгээр зохион байгуулж байгаа юм.
Сүүлийн жилүүдэд улсын баяр наадмыг тус нутгийн бөхчүүд өнгөлж байгаа нь нутгийн зон олны бахархлыг төрүүлж байгаа тул ойн баяраа ийн нэрийдсэн болов уу. Анхнаасаа л Монгол бахийн их баяр хэмээн тодотгосон баяр наадмын бөхийн барилдаан Увсчууд төдийгүй Монголчуудын анхаарлыг татаж байлаа. Нийт 512 бөх барилдах энэ барилдаанд Увс нутгаас төрсөн бөхийн алдартнууд барилдахаас гадна улсын баяр наадамдаа зодоглоно хэмээж байсан ч наадмын өдөр бодлоо өөрчилсөн А.Сүхбат аварга ч барилдана гэх мэдээлэл гарч олон нийтэд хүлээлт үүсгэсэн.
Гэвч яг бөхийн барилдаан эхлэх мөчид тэрбээр байсангүй. Наадамчин олон ч зүүний магнайд зогсож байх учиртай аварга байхгүйд сэтгэл гонсгор байсан юм. Ингээд хоёрын даваа эхлэх мөчид тэрбээр онгоцноос бууж шууд наадмын талбайг зорин иржээ. Нутгийнх нь ойн баярт ач холбогдол ийн ирсэн аваргыг баяр наадмыг зохион байгуулах түр хорооныхон хоёрын даваанаас эхлэн барилдах эрх өгөв. Харамсалтай нь тэрбээр сумын заан Лхамхүүтэй барилдсан ч хэсэг хугацааны дараа тахимаа өгч наадмыг өндөрлүүлсэн юм.
Монгол бөхийг шинэчилнэ хэмээн ид үедээ зодог тайлсан тэрбээр нэлээд хэдэн жил завсарлаж байгаад өнгөрсөн жил наадмын өмнөхөн дархан аварга цол хүртсэн сэтгэл хөөрлөөрөө улсын баяр наадамдаа дахин зодоглоно хэмээн ам гарч, барилдсан. Ингэхдээ зүгээр ч нэг барилдаагүй наадамчин олон болоод баяр наадмын зохион байгуулах хорооныхныг нэлээд тэвдүүлэн байж дэвжээнд гарсан юм.
Тэрбээр бөхийн барилдаан эхлэх мөчид зүүнийг магнайлна хэмээн хөлийн цэцтэй маргаан үүсгэсэн. Хэсэг саатсаны эцэст Г.Өсөхбаяр аварга бууж өгөн бөхийн барилдаан эхэлсэн байдаг. Гэсэн ч тэрбээр гурвын даваанд Г.Өсөхбаярыгаа амлаж авсан ч барилдалгүй тахимаа өгсөн. Харин дараа нь дүү аваргыгаа хүндэлсэн хэмээн ярилцлага өгч байлаа. Тэгвэл энэ жил ч мөн наадмын өмнө зүүний магнайд гарна хэмээн хэвлэлээр нэг хэрүүл хийж байгаад яг наадмын өмнөх өдөр шийдвэрээ өөрчилж дэвжээнд гараагүй. Харин үүнийгээ мөн л дүү аваргыгаа хүндэллээ хэмээн тайлбарласан.
Түүний удаа дараагийн энэ барилдана гэж хэлчихээд барилдахгүй байгаа, барилдсан ч хоёр гурвын даваанд тахимаа өгдөг энэ үйлдлийг бөх сонирхогч төдийгүй нийт Монголчууд тун дурамжхан хүлээн авч байгаа юм. А.Сүхбат аваргыг Монгол бөхийн ногоон дэвжээгээр шоу хийж байгаад олон нийт дургүйцэж эхлээд байна.
Сүүлийн жилүүдэд улсын баяр наадмыг тус нутгийн бөхчүүд өнгөлж байгаа нь нутгийн зон олны бахархлыг төрүүлж байгаа тул ойн баяраа ийн нэрийдсэн болов уу. Анхнаасаа л Монгол бахийн их баяр хэмээн тодотгосон баяр наадмын бөхийн барилдаан Увсчууд төдийгүй Монголчуудын анхаарлыг татаж байлаа. Нийт 512 бөх барилдах энэ барилдаанд Увс нутгаас төрсөн бөхийн алдартнууд барилдахаас гадна улсын баяр наадамдаа зодоглоно хэмээж байсан ч наадмын өдөр бодлоо өөрчилсөн А.Сүхбат аварга ч барилдана гэх мэдээлэл гарч олон нийтэд хүлээлт үүсгэсэн.
Гэвч яг бөхийн барилдаан эхлэх мөчид тэрбээр байсангүй. Наадамчин олон ч зүүний магнайд зогсож байх учиртай аварга байхгүйд сэтгэл гонсгор байсан юм. Ингээд хоёрын даваа эхлэх мөчид тэрбээр онгоцноос бууж шууд наадмын талбайг зорин иржээ. Нутгийнх нь ойн баярт ач холбогдол ийн ирсэн аваргыг баяр наадмыг зохион байгуулах түр хорооныхон хоёрын даваанаас эхлэн барилдах эрх өгөв. Харамсалтай нь тэрбээр сумын заан Лхамхүүтэй барилдсан ч хэсэг хугацааны дараа тахимаа өгч наадмыг өндөрлүүлсэн юм.
Монгол бөхийг шинэчилнэ хэмээн ид үедээ зодог тайлсан тэрбээр нэлээд хэдэн жил завсарлаж байгаад өнгөрсөн жил наадмын өмнөхөн дархан аварга цол хүртсэн сэтгэл хөөрлөөрөө улсын баяр наадамдаа дахин зодоглоно хэмээн ам гарч, барилдсан. Ингэхдээ зүгээр ч нэг барилдаагүй наадамчин олон болоод баяр наадмын зохион байгуулах хорооныхныг нэлээд тэвдүүлэн байж дэвжээнд гарсан юм.
Тэрбээр бөхийн барилдаан эхлэх мөчид зүүнийг магнайлна хэмээн хөлийн цэцтэй маргаан үүсгэсэн. Хэсэг саатсаны эцэст Г.Өсөхбаяр аварга бууж өгөн бөхийн барилдаан эхэлсэн байдаг. Гэсэн ч тэрбээр гурвын даваанд Г.Өсөхбаярыгаа амлаж авсан ч барилдалгүй тахимаа өгсөн. Харин дараа нь дүү аваргыгаа хүндэлсэн хэмээн ярилцлага өгч байлаа. Тэгвэл энэ жил ч мөн наадмын өмнө зүүний магнайд гарна хэмээн хэвлэлээр нэг хэрүүл хийж байгаад яг наадмын өмнөх өдөр шийдвэрээ өөрчилж дэвжээнд гараагүй. Харин үүнийгээ мөн л дүү аваргыгаа хүндэллээ хэмээн тайлбарласан.
Түүний удаа дараагийн энэ барилдана гэж хэлчихээд барилдахгүй байгаа, барилдсан ч хоёр гурвын даваанд тахимаа өгдөг энэ үйлдлийг бөх сонирхогч төдийгүй нийт Монголчууд тун дурамжхан хүлээн авч байгаа юм. А.Сүхбат аваргыг Монгол бөхийн ногоон дэвжээгээр шоу хийж байгаад олон нийт дургүйцэж эхлээд байна.
Б.Сансар
olloo.mn
olloo.mn