Тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийн нэрийн дансны тухай хуулийн дагуу 1960 оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдрөөс хойш төрсөн даатгуулагч 2015 оноос нэрийн дансны буюу шимтгэлд суурилсан аргачлалаар тэтгэвэр тогтоолгох эрхтэй боллоо. Үүнийг баталгаажуулж өнгөрсөн долоо хоногт УИХ-ын чуулганаар Тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийн нэрийн дансны тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төсөл дэмжигдэж батлагдсан юм. Ер нь манай улс өч төчнөөн хууль гаргадаг ч түүнээ хэрэгжүүлэх асуудал дээр төрийн албан хаагчдаасаа эхлээд энгийн иргэд нь хүртэл тун хойрго ханддаг. Ямар сайндаа л Тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийн нэрийн дансны тухай хууль аль хэдийн гарч олон жилийг үдчихээд байхад хэрэгжилт байхгүй, иргэд ч мэдээлэл дутмаг, нийгмийн даатгалынхан ч өөрсдөө ч энэ хуулийнхаа биелэлтэд хариуцлагатай ажиллаж ирсэнгүй.
Уул нь 1995 оноос хойшхи хугацаанд төлсөн нийгмийн даатгал болон эрүүл мэндийн даатгалын мөнгө “Нэрийн данс”-нд төвлөрч эхэлсэн, түүнийгээ хэрхэн зарцуулах нь тухайн даатгуулагчийн сонголт байх учиртай ч өнөөг хүртэл энэ асуудал хаалттай байсаар ирсэн. Мөн нийгмийн даатгалынхан өндөр настны тэтгэврийг тогтоохдоо аль болох багаар тогтоохыг бодно уу гэхээс илүү тогтоох, түүнийгээ хянах эрхийг иргэдэд өөрсдөд нь олгохдоо анхаардаггүй.
Гэхдээ одоо Нэрийн дансны тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт орж өндөр настнууд өөрт ашигтай байдлаар тэтгэврийн мөнгөө бодуулж, тогтоолгох боломжтой болсныг сайшаая.
Гэхдээ л энэ нь хангалттай бус.
Яагаад гэхээр өнөөдөр бид дунджаар 20 наснаас эхлэн 50 нас хүртлээ 30 жил ажиллаж, энэ хугацаанд сар бүр 100 гаруй мянган төгрөгийг нийгмийн даатгалын санд албадан төлсөөр ирлээ. Нийт төлсөн мөнгөө тооцохоор мэдээж их тоо гарна. Гэтэл өнөөдөр Монгол хүний дундаж наслалт хэд билээ. Ингээд бодохоор Монголчуудын дийлэнх нь нийгмийн даатгалын санд тушаасан мөнгөнийхөө талыг ч эргүүлэн тэтгэвэр хэлбэрээр хүртэж чадалгүй хадан гэртээ очиж байна.
Дээр нь насаараа ажиллаж, нийгмийн даатгалаа насаараа төлж ирсэн хүн, насаараа хувиараа ажиллаж, нийгмийн даатгал төлөөгүй ч насны бөгсөнд тэтгэврээ бодуулж буй хөгшин хоёр яг ижил хэмжээтэйгээр тэтгэврээ тогтоолгож байна. Шууд утгаар ойлговол, Нийгмийн даатгал төлж байгаагүй өндөр настны тэтгэврийг тогтоохдоо үргэлж төлсөөр ирсэн хэн нэгний даатгалын мөнгөнөөс л тогтооно. Мэдээж, бид насныхаа бөгсөнд хэн нэгэн хэнэггүй явсан хүний төлөө ажиллаагүй, харин хойч үеийнхээ төлөө л ажилласан байж таараа. Тэгэхээр энэ шударга үзэгдэл мөн үү.
Иймээс “Эв санааны нэгдлийн хандив” гэсэн зарчмаар шийдэж байгаа гэх энэхүү шударга бус хандлага зах зээлд шилжсэн өнөө үеийн шаардлагатай нэг л авцалдахгүй юм. Энэхүү Эв санааны нэгдлийн зарчим гээч нь тун ч ээлгүй санагдана.
Иймээс нийгмийн даатгалын санд төвлөрсөн мөнгийг иргэдэд буцаан үр шимийг нь хүртээх хамгийн зөв арга бол нийгмийн даатгалын санд төвлөрүүлсэн мөнгөө нэрийн дансаар дамжуулан хянаж, хойчдоо өвлүүлдэг байх явдал юм.
Нийгмийн даатгал болон ЭМД-д зориулж буй мөнгийг ойр дотныхондоо дамжуулдаг, ийм эрхтэй, цаашлаад өвлүүлдэг болгох цаг болсон юм биш үү гэдгийг хэлмээр байна.
Уул нь 1995 оноос хойшхи хугацаанд төлсөн нийгмийн даатгал болон эрүүл мэндийн даатгалын мөнгө “Нэрийн данс”-нд төвлөрч эхэлсэн, түүнийгээ хэрхэн зарцуулах нь тухайн даатгуулагчийн сонголт байх учиртай ч өнөөг хүртэл энэ асуудал хаалттай байсаар ирсэн. Мөн нийгмийн даатгалынхан өндөр настны тэтгэврийг тогтоохдоо аль болох багаар тогтоохыг бодно уу гэхээс илүү тогтоох, түүнийгээ хянах эрхийг иргэдэд өөрсдөд нь олгохдоо анхаардаггүй.
Гэхдээ одоо Нэрийн дансны тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт орж өндөр настнууд өөрт ашигтай байдлаар тэтгэврийн мөнгөө бодуулж, тогтоолгох боломжтой болсныг сайшаая.
Гэхдээ л энэ нь хангалттай бус.
Яагаад гэхээр өнөөдөр бид дунджаар 20 наснаас эхлэн 50 нас хүртлээ 30 жил ажиллаж, энэ хугацаанд сар бүр 100 гаруй мянган төгрөгийг нийгмийн даатгалын санд албадан төлсөөр ирлээ. Нийт төлсөн мөнгөө тооцохоор мэдээж их тоо гарна. Гэтэл өнөөдөр Монгол хүний дундаж наслалт хэд билээ. Ингээд бодохоор Монголчуудын дийлэнх нь нийгмийн даатгалын санд тушаасан мөнгөнийхөө талыг ч эргүүлэн тэтгэвэр хэлбэрээр хүртэж чадалгүй хадан гэртээ очиж байна.
Дээр нь насаараа ажиллаж, нийгмийн даатгалаа насаараа төлж ирсэн хүн, насаараа хувиараа ажиллаж, нийгмийн даатгал төлөөгүй ч насны бөгсөнд тэтгэврээ бодуулж буй хөгшин хоёр яг ижил хэмжээтэйгээр тэтгэврээ тогтоолгож байна. Шууд утгаар ойлговол, Нийгмийн даатгал төлж байгаагүй өндөр настны тэтгэврийг тогтоохдоо үргэлж төлсөөр ирсэн хэн нэгний даатгалын мөнгөнөөс л тогтооно. Мэдээж, бид насныхаа бөгсөнд хэн нэгэн хэнэггүй явсан хүний төлөө ажиллаагүй, харин хойч үеийнхээ төлөө л ажилласан байж таараа. Тэгэхээр энэ шударга үзэгдэл мөн үү.
Иймээс “Эв санааны нэгдлийн хандив” гэсэн зарчмаар шийдэж байгаа гэх энэхүү шударга бус хандлага зах зээлд шилжсэн өнөө үеийн шаардлагатай нэг л авцалдахгүй юм. Энэхүү Эв санааны нэгдлийн зарчим гээч нь тун ч ээлгүй санагдана.
Иймээс нийгмийн даатгалын санд төвлөрсөн мөнгийг иргэдэд буцаан үр шимийг нь хүртээх хамгийн зөв арга бол нийгмийн даатгалын санд төвлөрүүлсэн мөнгөө нэрийн дансаар дамжуулан хянаж, хойчдоо өвлүүлдэг байх явдал юм.
Нийгмийн даатгал болон ЭМД-д зориулж буй мөнгийг ойр дотныхондоо дамжуулдаг, ийм эрхтэй, цаашлаад өвлүүлдэг болгох цаг болсон юм биш үү гэдгийг хэлмээр байна.
Г.Уянга
olloo.mn
olloo.mn