Дэлхий нийтээрээ байгаль экологийн төлөө санаа зовниж дуу хоолойгоо нэгтгэн хайрлан хамгаалах талаар асуудал дэвшүүлж байна. Тиймээс ч техник, технологийн дэвшилээ ашиглан байгальд ээлтэй бүтээгдэхүүнүүд үйлдвэрлэн түүнийгээ хэрэглэх болсон. Өндөр хөгжилтэй улс орнуудын хэрэглээ байгаль экологидоо чиглэгдэж байх зуур ядуу буурай, дөнгөж хөгжиж буй орнууд байгаль экологио сүйтгэсээр байна.
Манай орон гэхэд сүүлийн хэдэн жилийн турш газрын хэвлий дэх баялагаараа хэн бүхний анхаарлыг татаж , ирсэн гадныхантай нийлэн газар нутгийнхаа ихэнх хэсгийг ухаж төнхөн байгаль экологио өөрсдийн гараар сүйтгэж байна. Гэсэн хэдий ч орон нутагт дэд бүтэц хөгжөөгүй малаасаа өөр зүйл мэдэхгүй харанхуй амьдарсаар байна. Харин зуд турхан байгалийн гамшигаас болж малгүй болсон иргэд Нийслэл хотыг чиглэн хот төлөвлөлт адагдуулах болсон. Иймээс үе үеийн эрх баригчид орон нутгийг дэд бүтэцжүүлж тэнд ажлын байр олноор бий болгоно хэмээн ярьсаар ирсэн.
Гэвч хотыг чиглэсэн нүүдэл үргэлжилсээр л байна. Орон нутгийг хөгжүүлэхэд хамгийн дутагдалтай зүйл бол мэдээж эрчим хүч энэ ч үүднээс үе үеийн засгийн газруудын толгойны өвчин сэргээгдэх эрчим хүч үйлдвэрлэх байсан. Тиймээс томоохон гол мөрөн дээр түшиглэн усан цахилгаан станц байгуулах асуудлыг олон жил ярьж энэ хүрээнд Дөргөний, Тайширын усан цахилгаан станцуудыг ашиглалтанд оруулсан. Гэвч зарим судлаачид УЦС гол мөрний усны түвшинг багасгах аюултай талаар анхааруулдаг. Гэсэн хэдий ч 2011 онд баруун бүсийг эрчим хүчээр хангах Тайширын усан цахилгаан станц ашиглалтад орсон.
Монгол улсын сэргээгдэх эрчим хүчний багахан хувийг хангахаар энэхүү усан цахилгаан станц ашиглалтанд орсноор Завхан голын ус эрс татарч эхэлсэн тухай судлаачид болоод нутгийн иргэд хэлж байна. Тэгвэл асар их хөрөнгө оруулалтаар боссон уг цахилгаан станц баруун бүсийнхнийг эрчим хүчээр хангаж байна. Гэвч одоогийн байдлаар уг цахилгаан станц ашигтай ажиллаж чадахгүй зөвхөн зардлаа нөхөн хэмжээнд ажиллаж байгаа тухай холбогдох албаны хүн мэдээлж байна. Энэ нь тус цахилгаан станцын усны нөөц багассантай холбоотой аж. Анх 42 сая ам.долларын хөрөнгөөр боссон энэ станцаас болоод Завхан голын усны нөөц багассан хэмээн нутгийн иргэд үзэж байгаа бол албаныхан арай өөр тайлбар хийж байна. Тодруулбал усны нөөц багасаж байгаа нь гол мөрний эхэд үйл ажиллагаа явуулж буй алтны уурхайнуудаас болсон хэмээх тайлбарыг өгөөд байгаа юм. Энэ хоёрын аль нь ч бай сүүлийн жилүүдэд Завхан голын урс эрс татарчээ.
Дээр дурдсанчлан усан цахилгаан станцаас болж гол мөрний ус татардаг тул ОХУ-байгаль нууранд цутгадаг Сэлэнгэ мөрнийг түшиглэж Шүрэнгийн цахилгаан станц барих шийдвэрийг эсэргүүцсээр ирсэн. Энэ нь ирээдүй хойч үеэ бодсон шийдвэр байж болох. Харин манай улс гол мөрнөө түшиглэн усан цахилгаан станц барих шийдвэрүүдийг гаргасаар байна.
Хамгийн сүүлд гэхэд Ховд аймгийн Эрдэнэбүрэн сумын нутагт Ховд гол дээр усан цахилгаан станц барих шийдвэрийг Засгийн газраас гаргаж холбогдох хүмүүст үүрэг даалгавар өгсөн. Тус усан цахилгаан станцын ТЭЗҮ-ийг энэ онд багтаан шинэчлэн боловсруулахад шаардагдах хөрөнгийг энэ оны төсвийн тухай хуулиар Эрчим хүчний сайдын багцад орсон “Эрдэнэбүрэн сумын усан цахилгаан станцын төсөл хэрэгжүүлэх нэгжийн зардал”-аас санхүүжүүлэхээр болсон аж. Мөн ирэх оны хоёрдугаар улиралд багтаан усан цахилгаан станц барих гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах ажлыг эхлүүлэхээр шийдвэрлэсэн.
Манай орон гэхэд сүүлийн хэдэн жилийн турш газрын хэвлий дэх баялагаараа хэн бүхний анхаарлыг татаж , ирсэн гадныхантай нийлэн газар нутгийнхаа ихэнх хэсгийг ухаж төнхөн байгаль экологио өөрсдийн гараар сүйтгэж байна. Гэсэн хэдий ч орон нутагт дэд бүтэц хөгжөөгүй малаасаа өөр зүйл мэдэхгүй харанхуй амьдарсаар байна. Харин зуд турхан байгалийн гамшигаас болж малгүй болсон иргэд Нийслэл хотыг чиглэн хот төлөвлөлт адагдуулах болсон. Иймээс үе үеийн эрх баригчид орон нутгийг дэд бүтэцжүүлж тэнд ажлын байр олноор бий болгоно хэмээн ярьсаар ирсэн.
Гэвч хотыг чиглэсэн нүүдэл үргэлжилсээр л байна. Орон нутгийг хөгжүүлэхэд хамгийн дутагдалтай зүйл бол мэдээж эрчим хүч энэ ч үүднээс үе үеийн засгийн газруудын толгойны өвчин сэргээгдэх эрчим хүч үйлдвэрлэх байсан. Тиймээс томоохон гол мөрөн дээр түшиглэн усан цахилгаан станц байгуулах асуудлыг олон жил ярьж энэ хүрээнд Дөргөний, Тайширын усан цахилгаан станцуудыг ашиглалтанд оруулсан. Гэвч зарим судлаачид УЦС гол мөрний усны түвшинг багасгах аюултай талаар анхааруулдаг. Гэсэн хэдий ч 2011 онд баруун бүсийг эрчим хүчээр хангах Тайширын усан цахилгаан станц ашиглалтад орсон.
Монгол улсын сэргээгдэх эрчим хүчний багахан хувийг хангахаар энэхүү усан цахилгаан станц ашиглалтанд орсноор Завхан голын ус эрс татарч эхэлсэн тухай судлаачид болоод нутгийн иргэд хэлж байна. Тэгвэл асар их хөрөнгө оруулалтаар боссон уг цахилгаан станц баруун бүсийнхнийг эрчим хүчээр хангаж байна. Гэвч одоогийн байдлаар уг цахилгаан станц ашигтай ажиллаж чадахгүй зөвхөн зардлаа нөхөн хэмжээнд ажиллаж байгаа тухай холбогдох албаны хүн мэдээлж байна. Энэ нь тус цахилгаан станцын усны нөөц багассантай холбоотой аж. Анх 42 сая ам.долларын хөрөнгөөр боссон энэ станцаас болоод Завхан голын усны нөөц багассан хэмээн нутгийн иргэд үзэж байгаа бол албаныхан арай өөр тайлбар хийж байна. Тодруулбал усны нөөц багасаж байгаа нь гол мөрний эхэд үйл ажиллагаа явуулж буй алтны уурхайнуудаас болсон хэмээх тайлбарыг өгөөд байгаа юм. Энэ хоёрын аль нь ч бай сүүлийн жилүүдэд Завхан голын урс эрс татарчээ.
Дээр дурдсанчлан усан цахилгаан станцаас болж гол мөрний ус татардаг тул ОХУ-байгаль нууранд цутгадаг Сэлэнгэ мөрнийг түшиглэж Шүрэнгийн цахилгаан станц барих шийдвэрийг эсэргүүцсээр ирсэн. Энэ нь ирээдүй хойч үеэ бодсон шийдвэр байж болох. Харин манай улс гол мөрнөө түшиглэн усан цахилгаан станц барих шийдвэрүүдийг гаргасаар байна.
Хамгийн сүүлд гэхэд Ховд аймгийн Эрдэнэбүрэн сумын нутагт Ховд гол дээр усан цахилгаан станц барих шийдвэрийг Засгийн газраас гаргаж холбогдох хүмүүст үүрэг даалгавар өгсөн. Тус усан цахилгаан станцын ТЭЗҮ-ийг энэ онд багтаан шинэчлэн боловсруулахад шаардагдах хөрөнгийг энэ оны төсвийн тухай хуулиар Эрчим хүчний сайдын багцад орсон “Эрдэнэбүрэн сумын усан цахилгаан станцын төсөл хэрэгжүүлэх нэгжийн зардал”-аас санхүүжүүлэхээр болсон аж. Мөн ирэх оны хоёрдугаар улиралд багтаан усан цахилгаан станц барих гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах ажлыг эхлүүлэхээр шийдвэрлэсэн.
Б.Сансартуяа
olloo.mn