Энэ удаагийн “Өглөөний зочин” буландаа Уулын спортын ОУХМ П.Готовдоржийг урьж, ярилцлаа. Түүнийг Монгол Улсын гавьяат тамирчин, уулын спортын ОУХМ, Монгол Улсаас Эверэстийн оргилд анх удаа гарч, улсынхаа тугыг мандуулсан тамирчин Өсөхбаярын аав гэдгийг онцлох нь зөв байх.
-Таныг Мото спортын тамирчин байсан гэж сонссон. Яагаад уулын спортод орох болов оо?
-Ах нь эхлээд Мото спортын тамирчин байлаа. 1981 онд үүнийхээ дагуу спортын мастер цол хамгаалсан. Говийн гурван аймгийн анхны спортын мастер гэхээр хүмүүс андахгүй. Одоо юу болсон юм. /Инээв/ Түүнээс хойш нэг их удалгүй зодог тайлсан. Нэг том спортоос бүр мөсөн больчихоор хүний биед их өөрчлөлт орж, зүрх судас өвддөг юм билээ. Тэгээд бодож байгаад л уулын спортод хөл тавьсан. Энэ спортод дурлахад аав минь нөлөөлсөн.
-Аав тань нөлөөлсөн гэхээр бас спортын хүн байсан байх нь ээ?
-Миний аав Өмнөговь аймгийн спорт хорооны дарга байсан. Тэр цагаас хойш энэ спортод эргэлт буцалтгүй татагдаж, миний цус спорт, хөдөлмөр гэдэг хоёр зүйлээр хүмүүжсэн. Одоо ч үүндээ харамсаад байдаггүй. Үр удам минь ч өөрсдийгөө бүрэн энэ спортод зориулж байна.
-Хамгийн анхны авиралтаа аль ууланд хэдэн онд хийж байв?
-1987 онд Баянхонгор аймгийн Их Богд ууланд дайрч байлаа. Орог нуурын хажуу талаас дайралт хийж уулчин болох анхны гараагаа эхлүүлж байсан. Үе үеийн уулчдын түүх их агуу шүү дээ. Тэр үед дэлхийн их оргилд монгол хүн яагаад гарч чадахгүй гэж дотроо боддог байсан. Өөрөө чадаагүй ч гэсэн хүү минь хүслийг минь биелүүлсэн. Тамирчин, эцэг хүний хувьд баяртай явдаг.
-Энэ олон жилийн хугацаанд хэчнээн оргилд гарав. Тоолж үзэв үү?
-Монголын өндөр оргилд бүгдэд нь дайралт хийж үзсэн. Хамгийн их дайралт хийсэн нь Отгонтэнгэрийн Очирваань уул. 2000 онд тэнд зодог тайлсан. Бараг 80-аад уулчин дайралт хийсэн. Цас мөсний захад сөнөсөн онгоц байдаг. Түүнийг хүртэл цэвэрлэж явлаа. Нэгэн бодлын Монголын хамгийн өндөрт цэвэрлэгээ хийсэн хүмүүс нь бид болсон байх. Буцаж буугаад Өсөхбаяр, Машбат, Гүррагчаа нарыг Отгонтэнгэрийн орой дээр хоно гэсэн. Би дайралт хийнэ гээд үүрэг өгсөн нь энэ. Өсөхөөг өглөө олс тавиад цанаар бууж ир гээд хүү минь ч өгсөн үүрэг даалгаврыг минь сайн биелүүлсэн. Эх хүнээс хүүхэд төрөхөд зулай нь онгорхой байдаг. Тэгвэл надад яг дайралт хийж байхад зулай дээрээс дарж байгаа мэт сэтгэгдэл төрж билээ. Миний зөн совингоор бол цаг чинь болсон гэдэг мэдрэмж ч юм шиг. Тэгээд л уулнаас буугаад зодог тайлсан даа. Зодог тайлахдаа хүүдээ өөрийн бүх хувцас хэрэглэлийг дурсгал болгож өгсөн.
-Энэ спортоор хичээллэхийн сайхан зүйл нь юундаа байдаг юм бэ?
-Тэнгэрээс хэд нь эр, хэд нь эм байх вэ гэдгийг бурхан багш зохицуулдаг шиг байгаа юм. Хүн байгалдаа хэр хайртай элэгтээ байна, тэр хүнд байгалийн агуу хүч өгөгддөг. Нэг ууланд авирхад бүтэн жил ханиад томуу хүрэхгүй, цоглог эрч хүчтэй явдаг юм. Хүмүүс болохоор үхдэг хатдаг, хөлддөг гээд энэ спортод дургүй байдаг. Архи уудаг, хар тамхи хэрэглэдэг хүн түүндээ донтдог биз дээ.Түүнтэй л адил зүйл.
-Тэгвэл халшрах тохиолдол?
-Хэцүү үеийг тоочоод байвал барагдахгүй. 200 метрийн мөсөн дээр таван цаг явж л байлаа. Говийн уул учраас шрүп тавихаар сулраад маш хэцүү. Нэг муухай бодолтой явж байсан л даа. Юу байсан юм дор нь дайралт хийгээд буугаад ирнэ гээд л. Гэтэл бүтэн өдөржин болоод “Их Богд”-ийн орой дээр хоног төөрүүлж билээ. Түүнийг л тэсээд гарчихвал ямар сайхан мэдрэмж төрдөг гэж санана. Тавын хувинтай хоол авч явсан тэр нь хөлдөөд, паяалник уулын орой дээр ажиллахгүй их л зүдэрсэн дээ.
-Бид ууланд авирах, та болохоор дайралт хийнэ гэж ярих юм?
-Үүнийг салгаж ойлгох хэрэгтэй. Ханан хаданд авирхыг авирах. Харин ууланд авирахыг дайралт гэдэг юм.
-Ойлголоо. Гавьяат тамирчин Г.Өсөхбаяр дэлхийн ноён оргилд дайралт хийсэн нь Монголын уулчдын түүхэнд мартагдахааргүй сайхан түүх болон үлдсэн?
-Яах вэ дээ. Зөвхөн миний хувьд ч биш монголчуудын хувь тавилан л юм даа. Монголчууд азтай хүмүүс. Гэхдээ бид Эверэстийн оргилд гарна гэж хэлээгүй. Ямар ч байсан дайралт хийнэ гэж амласан байсан. Эверэстийн оргилд их олон авирсан уулчин байдаг. Манай улсад ирээд, манайд хоноглоод, хооллож цайлаад явсан юм. Тэгэхдээ миний хүүг хараад энэ хүү Эверэстэд заавал авирна гэж хэлж байсан. Миний хүү багаасаа л намайг хаана явна дагаж явдаг байсан нь түүнийг энэ спортод оруулахад нөлөөлсөн байх. Дөрөвдүгээр ангид байхдаа л уулын спортоор хичээллэж эхэлсэн хүн дээ. Нусаа гоожуулсан, орос бакалтай жаалыг ийм мундаг тамирчин болно гэж тухайн үеийн хүмүүс бодоогүй биз дээ. /Инээв/
-Аавын хувьд, уулын спортын тамирчин хүний зүгээс хүүдээ дэлхийн ноён оргилд гарахад нь юу гэж зөвлөж байв?
-Эверэстийн оргилд нь гарахгүй бол битгий эргэж ирээрэй л гэж хэлсэн.
-Арай хатуу үг биш үү?
-Тийм. Хэтэрхий хатуу сонсогдож байгаа боловч цаанаа асар их зүйлийг агуулж байсан л даа. Зорилгодоо хүр. Хүрч чадахгүй бол дахиад тэндээсээ авираад л бай гэж. Миний хүү ч аавынхаа, эх орныхоо итгэлийг алдаагүй. Хүү минь ч явахдаа хэлж байсан. Мөлхөөд ч болтугай тэр их агуу оргилд гарах болно гэж. Ер нь дэлхийн уулчдын цусаар бичсэн хууль Эверэстэд л үйлчилдэг. Эсвэл бүр шийдчихсэн уулчин нэг бол би тэр ууланд гараад хөл тавих, эсвэл үхэх гэх мэт. Энэ хуулийг ямар ч төр засаг мэддэгүй, бас биеийн тамир спортын хороо, бүр цаашлаад тамирчин өөрөө мэддэгүй.
-Нэг жилд хоёр удаа Эверэстэд авирсан тохиолдол их ховор байдаг. Г.Өсөхбаяр гавьяатын хувьд ховорхон тохиолдлыг эвдэж чадсан шүү дээ?
-Тийм ээ, ийм тохиолдол их ховор юм билээ. 2005, 2006 онд хоёр талаас нь Эверэстэд дайралт хийсэн. Энэ бол маш том амжилт. Гэсэн хэдий ч бие эрхтнээрээ л хохирч байгаа юм л даа.
-Уулчдын бие их өвддөг. Эрүүл эрхтэн тун ховор гэх яриа байдаг?
-Үнэн л дээ. Миний хүүгийн хөл гар, нуруу их өвддөг. Миний бодлоор болих цаг нь болсон ч гэсэн манай хүн долоон оргилд гарч байж л зодог тайлах шинжтэй байгаад байх шиг. Дэлхийн том хэмжээний долоон оргил байдаг. Өсөхөөгийн хувьд тавд нь авч ирэхэд байгаа. Надад ч гэсэн одоо өвдөхгүй юм алга.
-Ингэхэд уулчид хаанаас санхүүждэг юм бэ?
-Өмнөговь аймгийн “Ажнай” корпораци бүх зардлыг нь гаргадаг. Бидэнтэй мөн ч олон жил ажиллаж байна. Мөн өнөөх орос ах нар чинь хөрөнгө мөнгө өгдөг. Жишээ нь “Чингис хаан” банкнаас гэхэд дэлхийн ноён оргилд гарахад их тусалж байсан. Сайн ивээн тэтгэгч байгууллага байхгүй бол дэлхийн том оргилууд руу гарна гэж санасны гарз.
-Уулын спортоор хичээллэгсдийн анхны бэлтгэл нь юу байдаг вэ?
-Өсөхөө анх аавыгаа дагаад ууланд явж буй нь түүний анхны бэлтгэл. Харин бэлтгэлийг цаашид хийх үү, үгүй юу гэдэг өөрсдийнх нь сэтгэл зүрхний асуудал. Энэ хайрхан чинь бас ямар хүн гаргах үгүйгээ мэднэ. Одоо намайг Эверэст гээд ярьж байхад чагнаж л байдаг.
-Та ууланд дайралт хийхэд сэтгэл нийлсэн баг байхгүй бол тун хэцүү гэж ярьж байсан?
-Дайралтын сэтгэл нийлсэн баг гэж байдаг. Таны хувьд ч тэр ажлаа хийхдээ сэтгэл нийлсэн хүнтэй ажил хийхээр их урагштай явдаг биз дээ. Тэрний чинь л адил. Ууланд нэг нь их зантай, хувийн амбицтай, эсвэл хэт зөөлөн хүн байвал тэд авиралт хийж чадахгүй. Хүссэн хүсээгүй тэд нэг л олсноос дүүжлэгдэх учраас тэр. Үхвэл үхнэ, сэхвэл сэхнэ.
-Тамирчдын ар гэр, хань ижил сайтай байж өөрсдийг нь амжилт дагадаг гэдэг. Танай эхнэрийн хувьд хань ижил, үр хүүхэд нь эрсдэлтэй спортод бүрэн өөрсдийгөө зориулсан болохоор сэтгэлзүйн хувьд хүндрэлтэй олон асуудал байдаг байх?
-Тийм ээ. Үр хүүхэд бидний минь сайн сайхан яваа нь ханьтай минь салшгүй холбоотой. Нас яваад ирэхээр өрөвдөх үе бишгүй л гарах юм. Бид өөрсдөө энэ спортод дуртай болохоор ууланд дайралт хийх гээд гарахад хамгийн их түгшиж нойр хоолгүй, сэтгэл зүрхээрээ муу муухай бүхнээс хамгаалж байсан хүн миний хань шүү дээ.
Б.Төрбат
-Таныг Мото спортын тамирчин байсан гэж сонссон. Яагаад уулын спортод орох болов оо?
-Ах нь эхлээд Мото спортын тамирчин байлаа. 1981 онд үүнийхээ дагуу спортын мастер цол хамгаалсан. Говийн гурван аймгийн анхны спортын мастер гэхээр хүмүүс андахгүй. Одоо юу болсон юм. /Инээв/ Түүнээс хойш нэг их удалгүй зодог тайлсан. Нэг том спортоос бүр мөсөн больчихоор хүний биед их өөрчлөлт орж, зүрх судас өвддөг юм билээ. Тэгээд бодож байгаад л уулын спортод хөл тавьсан. Энэ спортод дурлахад аав минь нөлөөлсөн.
-Аав тань нөлөөлсөн гэхээр бас спортын хүн байсан байх нь ээ?
-Миний аав Өмнөговь аймгийн спорт хорооны дарга байсан. Тэр цагаас хойш энэ спортод эргэлт буцалтгүй татагдаж, миний цус спорт, хөдөлмөр гэдэг хоёр зүйлээр хүмүүжсэн. Одоо ч үүндээ харамсаад байдаггүй. Үр удам минь ч өөрсдийгөө бүрэн энэ спортод зориулж байна.
-Хамгийн анхны авиралтаа аль ууланд хэдэн онд хийж байв?
-1987 онд Баянхонгор аймгийн Их Богд ууланд дайрч байлаа. Орог нуурын хажуу талаас дайралт хийж уулчин болох анхны гараагаа эхлүүлж байсан. Үе үеийн уулчдын түүх их агуу шүү дээ. Тэр үед дэлхийн их оргилд монгол хүн яагаад гарч чадахгүй гэж дотроо боддог байсан. Өөрөө чадаагүй ч гэсэн хүү минь хүслийг минь биелүүлсэн. Тамирчин, эцэг хүний хувьд баяртай явдаг.
-Энэ олон жилийн хугацаанд хэчнээн оргилд гарав. Тоолж үзэв үү?
-Монголын өндөр оргилд бүгдэд нь дайралт хийж үзсэн. Хамгийн их дайралт хийсэн нь Отгонтэнгэрийн Очирваань уул. 2000 онд тэнд зодог тайлсан. Бараг 80-аад уулчин дайралт хийсэн. Цас мөсний захад сөнөсөн онгоц байдаг. Түүнийг хүртэл цэвэрлэж явлаа. Нэгэн бодлын Монголын хамгийн өндөрт цэвэрлэгээ хийсэн хүмүүс нь бид болсон байх. Буцаж буугаад Өсөхбаяр, Машбат, Гүррагчаа нарыг Отгонтэнгэрийн орой дээр хоно гэсэн. Би дайралт хийнэ гээд үүрэг өгсөн нь энэ. Өсөхөөг өглөө олс тавиад цанаар бууж ир гээд хүү минь ч өгсөн үүрэг даалгаврыг минь сайн биелүүлсэн. Эх хүнээс хүүхэд төрөхөд зулай нь онгорхой байдаг. Тэгвэл надад яг дайралт хийж байхад зулай дээрээс дарж байгаа мэт сэтгэгдэл төрж билээ. Миний зөн совингоор бол цаг чинь болсон гэдэг мэдрэмж ч юм шиг. Тэгээд л уулнаас буугаад зодог тайлсан даа. Зодог тайлахдаа хүүдээ өөрийн бүх хувцас хэрэглэлийг дурсгал болгож өгсөн.
-Энэ спортоор хичээллэхийн сайхан зүйл нь юундаа байдаг юм бэ?
-Тэнгэрээс хэд нь эр, хэд нь эм байх вэ гэдгийг бурхан багш зохицуулдаг шиг байгаа юм. Хүн байгалдаа хэр хайртай элэгтээ байна, тэр хүнд байгалийн агуу хүч өгөгддөг. Нэг ууланд авирхад бүтэн жил ханиад томуу хүрэхгүй, цоглог эрч хүчтэй явдаг юм. Хүмүүс болохоор үхдэг хатдаг, хөлддөг гээд энэ спортод дургүй байдаг. Архи уудаг, хар тамхи хэрэглэдэг хүн түүндээ донтдог биз дээ.Түүнтэй л адил зүйл.
-Тэгвэл халшрах тохиолдол?
-Хэцүү үеийг тоочоод байвал барагдахгүй. 200 метрийн мөсөн дээр таван цаг явж л байлаа. Говийн уул учраас шрүп тавихаар сулраад маш хэцүү. Нэг муухай бодолтой явж байсан л даа. Юу байсан юм дор нь дайралт хийгээд буугаад ирнэ гээд л. Гэтэл бүтэн өдөржин болоод “Их Богд”-ийн орой дээр хоног төөрүүлж билээ. Түүнийг л тэсээд гарчихвал ямар сайхан мэдрэмж төрдөг гэж санана. Тавын хувинтай хоол авч явсан тэр нь хөлдөөд, паяалник уулын орой дээр ажиллахгүй их л зүдэрсэн дээ.
-Бид ууланд авирах, та болохоор дайралт хийнэ гэж ярих юм?
-Үүнийг салгаж ойлгох хэрэгтэй. Ханан хаданд авирхыг авирах. Харин ууланд авирахыг дайралт гэдэг юм.
-Ойлголоо. Гавьяат тамирчин Г.Өсөхбаяр дэлхийн ноён оргилд дайралт хийсэн нь Монголын уулчдын түүхэнд мартагдахааргүй сайхан түүх болон үлдсэн?
-Яах вэ дээ. Зөвхөн миний хувьд ч биш монголчуудын хувь тавилан л юм даа. Монголчууд азтай хүмүүс. Гэхдээ бид Эверэстийн оргилд гарна гэж хэлээгүй. Ямар ч байсан дайралт хийнэ гэж амласан байсан. Эверэстийн оргилд их олон авирсан уулчин байдаг. Манай улсад ирээд, манайд хоноглоод, хооллож цайлаад явсан юм. Тэгэхдээ миний хүүг хараад энэ хүү Эверэстэд заавал авирна гэж хэлж байсан. Миний хүү багаасаа л намайг хаана явна дагаж явдаг байсан нь түүнийг энэ спортод оруулахад нөлөөлсөн байх. Дөрөвдүгээр ангид байхдаа л уулын спортоор хичээллэж эхэлсэн хүн дээ. Нусаа гоожуулсан, орос бакалтай жаалыг ийм мундаг тамирчин болно гэж тухайн үеийн хүмүүс бодоогүй биз дээ. /Инээв/
-Аавын хувьд, уулын спортын тамирчин хүний зүгээс хүүдээ дэлхийн ноён оргилд гарахад нь юу гэж зөвлөж байв?
-Эверэстийн оргилд нь гарахгүй бол битгий эргэж ирээрэй л гэж хэлсэн.
-Арай хатуу үг биш үү?
-Тийм. Хэтэрхий хатуу сонсогдож байгаа боловч цаанаа асар их зүйлийг агуулж байсан л даа. Зорилгодоо хүр. Хүрч чадахгүй бол дахиад тэндээсээ авираад л бай гэж. Миний хүү ч аавынхаа, эх орныхоо итгэлийг алдаагүй. Хүү минь ч явахдаа хэлж байсан. Мөлхөөд ч болтугай тэр их агуу оргилд гарах болно гэж. Ер нь дэлхийн уулчдын цусаар бичсэн хууль Эверэстэд л үйлчилдэг. Эсвэл бүр шийдчихсэн уулчин нэг бол би тэр ууланд гараад хөл тавих, эсвэл үхэх гэх мэт. Энэ хуулийг ямар ч төр засаг мэддэгүй, бас биеийн тамир спортын хороо, бүр цаашлаад тамирчин өөрөө мэддэгүй.
-Нэг жилд хоёр удаа Эверэстэд авирсан тохиолдол их ховор байдаг. Г.Өсөхбаяр гавьяатын хувьд ховорхон тохиолдлыг эвдэж чадсан шүү дээ?
-Тийм ээ, ийм тохиолдол их ховор юм билээ. 2005, 2006 онд хоёр талаас нь Эверэстэд дайралт хийсэн. Энэ бол маш том амжилт. Гэсэн хэдий ч бие эрхтнээрээ л хохирч байгаа юм л даа.
-Уулчдын бие их өвддөг. Эрүүл эрхтэн тун ховор гэх яриа байдаг?
-Үнэн л дээ. Миний хүүгийн хөл гар, нуруу их өвддөг. Миний бодлоор болих цаг нь болсон ч гэсэн манай хүн долоон оргилд гарч байж л зодог тайлах шинжтэй байгаад байх шиг. Дэлхийн том хэмжээний долоон оргил байдаг. Өсөхөөгийн хувьд тавд нь авч ирэхэд байгаа. Надад ч гэсэн одоо өвдөхгүй юм алга.
-Ингэхэд уулчид хаанаас санхүүждэг юм бэ?
-Өмнөговь аймгийн “Ажнай” корпораци бүх зардлыг нь гаргадаг. Бидэнтэй мөн ч олон жил ажиллаж байна. Мөн өнөөх орос ах нар чинь хөрөнгө мөнгө өгдөг. Жишээ нь “Чингис хаан” банкнаас гэхэд дэлхийн ноён оргилд гарахад их тусалж байсан. Сайн ивээн тэтгэгч байгууллага байхгүй бол дэлхийн том оргилууд руу гарна гэж санасны гарз.
-Уулын спортоор хичээллэгсдийн анхны бэлтгэл нь юу байдаг вэ?
-Өсөхөө анх аавыгаа дагаад ууланд явж буй нь түүний анхны бэлтгэл. Харин бэлтгэлийг цаашид хийх үү, үгүй юу гэдэг өөрсдийнх нь сэтгэл зүрхний асуудал. Энэ хайрхан чинь бас ямар хүн гаргах үгүйгээ мэднэ. Одоо намайг Эверэст гээд ярьж байхад чагнаж л байдаг.
-Та ууланд дайралт хийхэд сэтгэл нийлсэн баг байхгүй бол тун хэцүү гэж ярьж байсан?
-Дайралтын сэтгэл нийлсэн баг гэж байдаг. Таны хувьд ч тэр ажлаа хийхдээ сэтгэл нийлсэн хүнтэй ажил хийхээр их урагштай явдаг биз дээ. Тэрний чинь л адил. Ууланд нэг нь их зантай, хувийн амбицтай, эсвэл хэт зөөлөн хүн байвал тэд авиралт хийж чадахгүй. Хүссэн хүсээгүй тэд нэг л олсноос дүүжлэгдэх учраас тэр. Үхвэл үхнэ, сэхвэл сэхнэ.
-Тамирчдын ар гэр, хань ижил сайтай байж өөрсдийг нь амжилт дагадаг гэдэг. Танай эхнэрийн хувьд хань ижил, үр хүүхэд нь эрсдэлтэй спортод бүрэн өөрсдийгөө зориулсан болохоор сэтгэлзүйн хувьд хүндрэлтэй олон асуудал байдаг байх?
-Тийм ээ. Үр хүүхэд бидний минь сайн сайхан яваа нь ханьтай минь салшгүй холбоотой. Нас яваад ирэхээр өрөвдөх үе бишгүй л гарах юм. Бид өөрсдөө энэ спортод дуртай болохоор ууланд дайралт хийх гээд гарахад хамгийн их түгшиж нойр хоолгүй, сэтгэл зүрхээрээ муу муухай бүхнээс хамгаалж байсан хүн миний хань шүү дээ.
Б.Төрбат